Εφημερίδα ΕΠΟΧΗ
Τα Κοινωνικά Κέντρα στην Ιταλία ξεπήδησαν μέσα από τις εμπειρίες της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, που μετά το ’68 αναζητούσε δικούς της χώρους έκφρασης στα αριστερά του Ιταλικού ΚΚ. Το «Φοιτητικό Κίνημα», η «Εργατική Εξουσία» και η «Εργατική Πρωτοπορία» τροφοδότησαν τις πρώτες καταλήψεις και τη δημιουργία αυτοδιαχειριζόμενων χώρων. Με τη δημιουργία, και αργότερα τη διάλυση, της «Εργατικής Αυτονομίας» και την ποινικοποίηση των κοινωνικών αγώνων, τα κοινωνικά κέντρα άρχισαν να αποτελούν μια νεολαιίστική και όχι μόνο όαση στην Ιταλία της καταστολής των (αντι)τρομοκρατικών νόμων.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ιστορία τους έχει συνδεθεί με δύο βασικές κατηγορίες από το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο: την τρομοκρατία και τα ναρκωτικά. Δύο μηχανικές εξισώσεις που έχουν ως μόνιμο στόχο τη διαβολή των κοινωνικών αγώνων. Ποιος άραγε να ξέρει ότι ένα από τα μεγαλύτερα Κοινωνικά Κέντρα της Ιταλίας, το «Λεονκαβάλο» του Μιλάνου θρήνησε δύο νεκρούς δίνοντας τη μάχη του εναντίον των εμπόρων ναρκωτικών και ότι γενικά τα Κοινωνικά Κέντρα αποτελούν από τους μεγαλύτερους εχθρούς εναντίον της διακίνησης και εμπορίας ναρκωτικών;
Χώροι νέων ιδεών και ρευμάτων
Η τρομοκρατία από την άλλη πλευρά χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά ως πρόφαση για τη στρατιωτικοποιημένη εισβολή της αστυνομίας και ακόμη χειρότερα των καραμπινιέρων, την πλήρη πολλές φορές καταστροφή των υποδομών των κοινωνικών κέντρων, την τρομοκράτηση όσων συμμετείχαν με προσαγωγές και δίκες και την αποθάρρυνση όσων θα ήθελαν να συμμετάσχουν. Με την εμφάνιση του μεγάλου ειρηνιστικού κινήματος της δεκαετίας του ’80 εναντίον του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας άρχισε σταδιακά να αλλάζει και η προσέγγιση των Κοινωνικών Κέντρων με την πολιτική τους δυναμική να αντικαθίσταται από το βερμπαλισμό για βίαιους κοινωνικούς αγώνες σε μια περισσότερο ρεαλιστική παρέμβαση στην πραγματικότητα των κοινωνιών που δρουν. Το άδοξο και αδιέξοδο τέλος της τρομοκρατίας στην Ιταλία διευκόλυνε τη πολιτική στροφή των Κοινωνικών Κέντρων και τη διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους από πολλές επί μέρους αντιλήψεις.
Τα Κοινωνικά Κέντρα, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους κατευθύνσεις, απάντησαν με διορατικό και ανοικτό τρόπο στην προσπάθεια καταστολής των κινηματικών δράσεών τους, δρομολογώντας πλήθος πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, που τα μετέτρεψε πολλές φορές σε χώρους διαμόρφωσης πολιτιστικών και κοινωνικών τάσεων, κυρίως στη νεολαία.
Δίχτυ προστασίας
Από τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια και εργοτάξια, τις διάφορες βίλες, διαμερίσματα, άδεια σπίτια και ό,τι λογής ακίνητο μπορεί να φανταστεί κανείς βγήκαν τα τελευταία τριάντα χρόνια εκατοντάδες μουσικά συγκροτήματα, αναδείχθηκαν πάρα πολλοί καλλιτέχνες, ηθοποιοί, θεατρικές ομάδες και συλλογικές και κοινωνικές δραστηριότητες που πήραν αυτόνομη μορφή. Στη «πρωτεύουσα» της «Εργατικής Αυτονομίας», την Πάντοβα, το παλαιότερο Κοινωνικό Κέντρο καταφέρνει να διοργανώσει το καλοκαίρι φεστιβάλ μουσικής που επισκέπτεται μισό εκατομμύριο κόσμος, ενώ το ψηφιακό ραδιόφωνο και η τηλεόρασή του αντικατέστησαν με μεγάλη επιτυχία τις επίγειες εκπομπές.
Η επιμονή αυτή των Κοινωνικών Κέντρων ανάγκασε τις κρατικές και δημοτικές αρχές να συνθηκολογήσουν σχεδόν άνευ όρων και να ανεχθούν πλέον τη παρουσία τους. Τη δεκαετία του ’80 ξεκίνησαν να αλλάζουν σταδιακά και οι σχέσεις αγάπης-μίσους ανάμεσα στο περισσότερα Κοινωνικά Κέντρα και τις δημοτικές αρχές της αριστεράς, που ελέγχονταν στην ουσία από το «μισητό» ΙΚΚ. Τη δεκαετία του ’90 η στροφή αυτή ολοκληρώθηκε με τη δημιουργία της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης, που απορρόφησε κομμάτια των κινημάτων των Κοινωνικών Κέντρων και τη κινηματική Προλεταριακή Δημοκρατία, με αποτέλεσμα η Κομμουνιστική Επανίδρυση, και μερικές φορές το Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς και οι μετεξελίξεις του, να αποτελέσουν το δίχτυ πολιτικής προστασίας των Κοινωνικών Κέντρων από την αντικοινωνική βαρβαρότητα των δημοτικών αρχών της Λέγκας του Βορρά και της Φόρτσα Ιτάλια του Μπερλουσκόνι.
Μετά από καταλήψεις δεκαετιών, ακόμη και αντιδραστικοί δήμοι, όπως αυτός του «μπερλουσκονικού» Μιλάνου, αναγκάστηκαν να σταματήσουν τις διαρκείς εισβολές και εκκενώσεις και να διαπραγματευτούν με τους χρόνιους καταληψίες τη... νομιμοποίησή τους. Σε πολλές περιπτώσεις τα Κοινωνικά Κέντρα απέκτησαν νόμιμη μορφή ή μεταστεγάστηκαν σε άλλα κτίρια, με τους δήμους να διαπραγματεύονται αρκετές φορές με ιδιώτες ιδιοκτήτες, την αστυνομία και τις εισαγγελικές αρχές.
Καταλήψεις παντού
Σε γενικές γραμμές τα Κοινωνικά Κέντρα κατέκτησαν και υπερασπίστηκαν ηρωικά μέσα στο χρόνο το χώρο τους και αυτό τουλάχιστον μέχρι σήμερα δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανένα. Τα ιστορικά Κοινωνικά Κέντρα του Μιλάνου, της Πάντοβα, του Τορίνου, της Ρώμης και της Νάπολης περνούν από γενιά σε γενιά, ενώ δεν υπάρχει πλέον μικρομεσαία ιταλική πόλη που να μη φιλοξενεί τουλάχιστον έναν αυτοδιαχειρίζομενο κοινωνικό χώρο. Δεκάδες κοινωνικά κέντρα ή χώροι υπάρχουν σε πάρα πολλές σχολές, που λειτουργούν πολλές φορές συμπληρωματικά με κάποιο Κοινωνικό Κέντρο στη πόλη αναφοράς τους.
Στο ιδεολογικό επίπεδο διαμορφώθηκαν δύο βασικές τάσεις ανάμεσα στα Κοινωνικά Κέντρα της βόρειας Ιταλίας, την τελευταία εικοσαετία, και σχετίζονται με τις σχέσεις τους με το «κράτος». Η τάση κυρίως των Κοινωνικών Κέντρων της βορειοδυτικής Ιταλίας διατηρεί περισσότερο ζωντανές τις αρχικές πολιτικές εκτιμήσεις της «Εργατικής Αυτονομίας», απορρίπτοντας τη θεσμική συμμετοχή τους σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, ενώ η τάση των Κοινωνικών Κέντρων της βορειοανατολικής Ιταλίας εκτιμά σε γενικές γραμμές ότι θα πρέπει να υπάρξει κάποια συμμετοχή σε τοπικές κινήσεις ή εθνικές εκστρατείες με «κλασικούς» εχθρούς, όπως τα συνδικάτα. Δεκάδες Κοινωνικά Κέντρα συμμετέχουν την τελευταία διετία σε εκδηλώσεις και πλαισιώνουν τις απεργίες και τις κινητοποιήσεις της αριστερής ομοσπονδίας εργατών μετάλλου FIOM CGIL, ενώ ο γραμματέας της Λαντίνι πέρασε πρόσφατα και τη πόρτα σχολείων υπό κατάληψη ανοίγοντας μετά από δεκαετίες ένα άμεσο διάλογο με την «αντιθεσμική» και κινηματική αριστερά.
Το τοπίο των Κοινωνικών Κέντρων αλλάζει από τη Ρώμη και προς τη νότια Ιταλία, αντικατοπτρίζοντας και τις μορφές της οργάνωσης των κοινωνιών της φτωχής νότιας Ιταλίας.
Νεοφασιστικά Κοινωνικά Κέντρα
Η επιτυχία των Κοινωνικών Κέντρων, το ρίζωμα και η ριζοσπαστικοποίησή τους στο τοπικό επίπεδο οδήγησε σε μια ουσιαστική αντιγραφή του μοντέλου τους από τις διάφορες νεοφασιστικές συμμορίες, που είχαν μείνει ορφανές μετά τη μετατροπή του MSI σε Εθνική Συμμαχία και τη μετεξέλιξη του Φίνι, του ΛαΡούσα, του Γκασπάρι και του ΝτεΚοράντο από τραμπούκους σε κρατικούς αξιωματούχους των κυβερνήσεων του Μπερλουσκόνι.
Η εκλογή του «πρώην» νεοφασίστα Αλεμάνο ως δημάρχου της Ρώμης επιτάχυνε τους ρυθμούς δημιουργίας μιας νέας «κοινωνικής» φασιστικής δεξιάς με άξονα τη δημιουργία Κοινωνικών Κέντρων. Με τη στήριξη του Αλεμάνο στη Ρώμη δημιουργήθηκε στην ουσία το πρώτο δίκτυο νεοφασιστικών Κοινωνικών Κέντρων, που αποτελούν εστίες τρομοκράτησης των μεταναστών και των δημοκρατικών πολιτών.
Αλληλεγγύη στην Ελλάδα
Η κρίση χρέους, και η ένταση με την οποία καταγράφηκε στην Ελλάδα, αναθέρμανε στην Ιταλία τις ιστορικές φιλελληνικές ιδέες και τα συναισθήματα αλληλεγγύης προς τον ελληνικό λαό. Τα Κοινωνικά Κέντρα μετατράπηκαν από την αρχή της κρίσης σε σημεία αναφοράς και προβολής της αντίστασης του ελληνικού λαού στην πολιτική των κυβερνήσεων του Παπανδρέου, Παπαδήμου, Σαμαρά και της τρόικας. Εκτός από τις εκατοντάδες ενημερωτικές, πολιτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις που έχουν πραγματοποιήσει με θέμα την ελληνική κατάσταση, τα Κοινωνικά Κέντρα δεν χάνουν την ευκαιρία να εκδηλώσουν τη συμπαράστασή τους στον ελληνικό λαό με εκδηλώσεις διαμαρτυρίας έξω από τα ελληνικά προξενεία, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις έχουν δρομολογήσει ή δρομολογούν δράσεις αλληλεγγύης στην Ελλάδα.
