Υπήρξε καινοτόμο ριζοσπαστικό πνεύμα, που, κόντρα στο ρεύμα, έθετε κριτικά και ανατρεπτικά ερωτήματα για τα πάντα. Οπαδός του ορθού λόγου, που δεν φοβόταν να συνδιαλλαχτεί με πάθος και χωρίς ταμπού με κάθε φίλο και αντίπαλο. Εχθρός της «στρεψοδικίας» και αντίπαλος της λήθης και της παραπλάνησης, που γεννά «πατροκτόνους και μητροκτόνους που ζητούν την επιείκεια του δικαστηρίου λόγω ορφάνιας». Εραστής της ζωής, της πολιτικής και της κριτικής σκέψης, βαθύτατα αριστερός και δημιουργικά αντιφατικός. «Σκληρός», θεσμικός εκσυγχρονιστής, αλλά και οικολόγος ακτιβιστής, κινηματίας και «αντιεξουσιαστής». Ο Παπαγιαννάκης, μαζί με άλλους, άνοιξε δρόμους, διαμόρφωσε καθοριστικά την ευρωπαϊκή, οικολογική, προγραμματική φυσιογνωμία της Αριστεράς.
Ήταν συνεπής φεντεραλιστής και ευρωπαίος. Προειδοποίησε εγκαίρως για την «εκρηκτική αντίφαση» και τη στρεβλή αρχιτεκτονική της ΟΝΕ και του ευρώ. Ανέδειξε τη θεσμική και πολιτική ανεπάρκεια της Ε.Ε. και πρότεινε την ισχυρή πολιτική - δημοκρατική ενοποίησή της, για να μπορεί να αντιμετωπίζει με όρους πολιτικής, και όχι εκβιασμών της αγοράς, τα οικονομικά ζητήματα και διλήμματα.


Μίλησε για την παγκοσμιοποίηση ως τάση αναπόφευκτη στον σύγχρονο κόσμο, η οποία, κατά την άποψή του, έπρεπε να συντελεστεί με όρους πολιτικής και δημοκρατικής διεύθυνσης, και όχι αποκλειστικά οικονομικούς. Αφουγκράστηκε τον παλμό του alterglobal κινήματος, μπολιάστηκε απ' αυτό, και το μπόλιασε με τις ρηξικέλευθες ιδέες του. Ήταν βαθιά κινηματικός, αλλά δεν χάιδευε τα κινήματα. Υπογράμμιζε την ανάγκη δημοσιονομικής ισορροπίας και συγκρότησης ενός ενιαίου παραγωγικού μοντέλου, όταν η «Αλλαγή» στήριζε με τα πήλινα πόδια των δανεικών χρημάτων την «Ελλάδα του 21ου αιώνα».
Μίλησε για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τις σχέσεις της με την κεντρική διοίκηση που άλλοτε θα πρέπει να είναι συγκρουσιακές και άλλοτε επικουρικές. Υπενθύμιζε: «Σοβαρή αυτοδιοίκηση χωρίς πόρους, δεν μπορεί να υπάρξει».
Επέμενε σταθερά ότι η Αριστερά δεν μπορεί να περιορίζεται στην καταγγελία και να αποτελεί μόνο δύναμη διαμαρτυρίας, αλλά πρέπει να έχει προγραμματικές προτάσεις και πολιτικό σχέδιο. Μας βοήθησε να συνειδητοποιήσουμε τη μεγάλη αναγκαιότητα των θεσμικών μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για να γίνει η Ευρώπη πιο διαφανής, πιο δημοκρατική, πιο συνεκτική, αλλά και για να μπορέσει η Ελλάδα να βαδίσει σε νέους δρόμους βασισμένους στις αρχές της δικαιοσύνης και της ισότητας.
Μίλησε για βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη, όταν η Αθήνα γέμιζε τσιμέντο και οι παραλίες αυθαίρετα. Επέμενε ότι δραστηριότητες όπως η οικοδομή, δεν μπορούν να «σηκώσουν» το βάρος της οικονομικής ανάπτυξης, όπως γινόταν ώς τις δεκαετίες του '60 και του '70. Μίλησε για την περιβαλλοντική κρίση. Ενέταξε την οικολογία στον πολιτικό και προγραμματικό λόγο της ανανεωτικής Αριστεράς από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όχι ως απλή παράμετρο, αλλά ως δομικό συστατικό της πολιτικής εκφώνησης του ΣΥΝ. «Οι συνέπειες της οικολογικής καταστροφής έχουν κοινωνικό πρόσημο, θα την πληρώσουν οι πιο φτωχοί και οι πιο αδύναμοι», υπογράμμιζε. Ο Παπαγιαννάκης ήταν από τους πρώτους και από τους λίγους που είδαν ότι δημιουργούνταν ένα νέο πεδίο σύγκρουσης του καπιταλισμού με την ανθρώπινη κοινωνία. Μιας σύγκρουσης παγκοσμίων διαστάσεων, όπου έμπαιναν προβλήματα, όχι μόνο ταξικής εκμετάλλευσης, αλλά και επιβίωσης. Έφερε στις πρώτες γραμμές του αγώνα και της καθημερινής πάλης ζητήματα όχι μόνο για το μεροκάματο, αλλά και για την ποιότητα της ζωής, για την περιφρούρηση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.
Στάθηκε εξαρχής και αταλάντευτα ενάντιος στη μεγάλη ολυμπιακή φιέστα της μίζας και του μπετόν «Αθήνα 2004». Έγραφε στις 5 Σεπτεμβρίου 2004: «Θα ακολουθήσουν μέρες λιτότητας, με τόσα χρήματα που ξοδεύτηκαν ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να είχε οργανώσει Ολυμπιακούς Αγώνες (...) το γιγάντιο κόστος έχει σχέση με την εκτόξευση του δημόσιου χρέους και του ελλείμματος (...) τεράστια η ανισορροπία που έφερε στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, γιατί Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα». Ήταν κατά των Ολυμπιακών Αγώνων όταν η «Αθήνα 2004» αποτελούσε το νέο «εθνικό όραμα» και όσοι εναντιώνονταν αντιμετωπίζονταν περίπου ως εθνοπροδότες. Και πρόλαβε να δει τη δικαίωσή του στην τεράστια επιβάρυνση των δημοσιονομικών, στα ολυμπιακά ακίνητα - κουφάρια που σαπίζουν ακόμη, αλλά και στο ότι η Αθήνα υπήρξε από τις ελάχιστες ολυμπιακές πόλεις που δεν κατάφερε να αποκομίσει καμία μακροχρόνια «προστιθέμενη αξία» από τη διοργάνωση των Αγώνων.
Μας λείπει ο Παπαγιαννάκης... Δεν πρόλαβε να δει την Ευρώπη και την Ελλάδα της κρίσης, δεν πρόλαβε να μας αναλύσει το φαινόμενο, δεν πρόλαβε να μας δώσει τη «μεγάλη εικόνα»... Δεν πρόλαβε κι άλλα πολλά... Αν κάτι χαρακτήριζε τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη, αυτό ήταν η αντισυμβατική για ενεργό πολιτικό συνέπεια της δράσης, της σκέψης και της στάσης. Έτσι, δεν του ταιριάζουν αγιογραφίες και εργαλειοποιήσεις. Δεν θα το ήθελε και ο ίδιος.

* Ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ