Παρασκευή 2/3: Τα αναγκαία κενά της αριστεράς
Στην Πτολεμαΐδα για εκδήλωση του
Συνασπισμού για την κρίση και για την προοπτική μιας δημοκρατικής εξόδου. Η
φιλοξενία της βόρειας Ελλάδας που δεν τη βρίσκεις σε τέτοιο βαθμό αλλού. Στην
εκδήλωση πολύς κόσμος, παραπάνω από τις προσδοκίες των οργανωτών. Συνηθισμένο
φαινόμενο πια σε όλη την Ελλάδα, εξηγώ. Όπως και ότι το κλίμα που επικρατεί σε
αυτές τις εκδηλώσεις είναι πολύ καλύτερο. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, οι
παρατηρήσεις είναι εποικοδομητικές και οι προβληματισμοί γόνιμοι.
Ωστόσο η αγωνία για το μέλλον,
όπως είναι και φυσικό, είναι μεγάλη. Ενόψει εκλογών, ένα κομμάτι του
ακροατηρίου αναζητεί από την αριστερά πρακτικές και σαφείς λύσεις. Προσπαθώ να
καθησυχάσω. Η αριστερά έχει λύσεις σε πολλά επίπεδα. Λέει πράγματα που θα
μπορούσαν να εφαρμοστούν ακόμα και από τη σημερινή κυβέρνηση και, ταυτόχρονα,
θέτει άμεσες οικονομικές και κοινωνικές προτεραιότητες για μια άλλη αριστερή
κυβέρνηση. Επίπλέον, ξέρει ότι οι βραχυπρόθεσμες λύσεις μιας αριστερής
κυβέρνησης θα πρέπει να επηρεάζονται από τις μεσοπρόθεσμες επιλογές μας για το
πώς θα αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των πολλών. Η αναδιανομή του εισοδήματος, για
παράδειγμα, θεμελιώνεται μόνο όταν ξέρεις με ποιον τρόπο θα δημιουργήσεις στο
μέλλον τον πλούτο μέσω διαφορετικών καταναλωτικών και παραγωγικών
προτύπων. Διαφορετικά, είσαι ευάλωτος στην κριτική ότι η αριστερά ξέρει
μόνο να αναδιανέμει τα ήδη υπάρχοντα.
Συγχρόνως όμως, η στρατηγική της
αριστεράς πάντα θα έχει κενά που καλούνται να τα συμπληρώσουν ο κόσμος που θα
κινητοποιηθεί για να αλλάξει η ατζέντα. Μπορείς να έχεις μια προδιαγεγραμμένη
ατζέντα μιας πεφωτισμένης διανόησης και πολιτικής ηγεσίας. Μπορείς να έχεις μια
σύλληψη που βασίζεται στην ενεργή συμμετοχή των υποκειμένων που θα έχουν
πρωταρχικό λόγο για μια διαφορετική κοινωνία και οικονομία. Αλλά δεν μπορεί να
τα έχεις και τα δύο.
Δευτέρα 5/3: Η ευγένεια και ο θυμός
Το βράδυ στο στέκι στο Μαρούσι σε
μια εκδήλωση της νεολαίας Συνασπισμού για το βιβλίο μας με τον Χρήστο. Μετά τη
συζήτηση, ένας καλοπροαίρετος σύντροφος μου εξηγεί ότι είμαι πολύ ευγενικός για
να είμαι αριστερός. Γιατί όλοι αυτοί που με κριτικάρουν για τις εμφανίσεις μου
στα κανάλια για παραπάνω υπομονή και ευγένεια από ό,τι χρειάζεται είναι οι
ίδιοι τόσο υπομονετικοί και ευγενικοί; Ο σύντροφος, που είναι οικοδόμος, μου
επισημάνει ότι στην εποχή μας για να είσαι αριστερός πρέπει να είσαι θυμωμένος
γι΄ αυτά που γίνονται γύρω μας. Του απαντώ ότι ίσως έχει σχέση με την αγγλική μου
κουλτούρα, ίσως και με το άγχος που έχω ο λόγος της αριστεράς να είναι
πειστικός.
Στο δρόμο για το σπίτι
ξανασκέφτομαι την απάντηση που έδωσα στον σύντροφο. Ο θυμός δεν αποτελεί τυφλό
συναίσθημα. Μας γνωστοποιεί το γεγονός ότι πράγματα στον κόσμο που αξιολογούμε
θετικά –τις ανθρώπινες εργασιακές σχέσεις, την πρόσβαση στην υγεία, στην
παιδεία, στον πολιτισμό- χάνονται μπροστά στα μάτια μας από τις αποφάσεις μιας
άθλιας κυβέρνησης. Μας γνωστοποιεί την αδυναμία που αισθανόμαστε να επηρεάσουμε
αυτά τα πράγματα. Και άρα μας γνωστοποιεί τις προτεραιότητες που θα έπρεπε να
έχουμε, τις πρωτοβουλίες που θα έπρεπε να αναλάβουμε. Εξάλλου κι εγώ, όταν
ακούω κάποιους πρώην συντρόφους μου που έχουν πάει στη ΔΗΜΑΡ, εντοπίζω μια
έλλειψη θυμού. Μόνο όταν μιλούν για την καταγγελτική και ανεύθυνη
αριστερά, που δεν έχει μέτωπο με τη βία, διακρίνει κανείς ένα πιο έντονο
συναίσθημα. Ο υπεύθυνος, προγραμματικός και μεστός λόγος καμιά φορά μπορεί,
άθελά του, να αναδεικνύει αποκαλυπτικές σιωπές και κενά.
Τετάρτη 7/11: Το άθροισμα των επιμέρους μερών
Άλλη μια εκδήλωση για το βιβλίο
που την οργάνωσε ο Πέτρος Κακολύρης στο φιλόξενο χώρο του Εύμαρου στους
Αμπελόκηπους. Ζεστή ατμόσφαιρα και ενδιαφέρον για τα γενικότερα ζητήματα που
προκύπτουν από το βιβλίο. Κάποιος αμφισβητεί το κατά πόσο η εκπαίδευση των
ελλήνων μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον του σοσιαλισμού. Άλλη
μια κυρία προβληματίζεται για το αν το παράδειγμα των συζητήσεων μας μπορεί να
γενικευτεί και γιατί, σε αυτές τις συνθήκες που ζούμε, είναι τόσο δύσκολο να
βγει η φωνή της αριστεράς καλύτερα προς τα έξω.
Το θέμα είναι αν κανείς βλέπει το
ποτήρι μισoάδειο ή μισoγεμάτο. Από τη μια μεριά σε πιάνει μελαγχολία για το
πόσο πίσω έμεινε, και πόσο χρόνο έχασε, τη δεκαετία του ενενήντα, η αριστερά με
τον κυβερνητισμό και με ένα λόγο που στόχευε στο "μεγάλο" ακροατήριο.
Απευθυνόταν, δηλαδή, σε όλους γενικά και σε κανέναν συγκεκριμένα. Και με μια
απεύθυνση που σπανίως είχε μέτωπο τις επικρατούσες αξίες και συμπεριφορές. Από
την άλλη, τα τελευταία χρόνια η αριστερά έχει στηρίξει μια σειρά διαδικασιών
που προτάσσουν τη συμμετοχή, τη διαβούλευση, την αλληλεγγύη. Οι κινήσεις αυτές
μπολιάζουν, εκτός των άλλων, την κοινωνία με μια σειρά εναλλακτικών προς τις
κυρίαρχες αξιών και τρόπων αντιμετώπισης των προβλημάτων. Τα κοινωνικά ιατρεία,
τα αυτοδιαχειριζόμενα πάρκα ή άλλοι δημόσιοι χώροι, τα πειράματα κοινωνικής
οικονομίας, αλλά και οι εμπειρίες που αποκομίσαμε από τις πλατείες συνιστούν
μορφές εναλλακτικής κοινωνικής οργάνωσης οι οποίες δομούνται πάνω στις αξίες
που προτάσσει η αριστερά την περίοδο που διανύουμε. Φτάνουν αυτά; Μπορούν
να γενικευτούν; Δεν ξέρω. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι ο μόνο ο αριθμός των
παραδειγμάτων, αλλά ότι δε λειτουργούν πολλαπλασιαστικά. Μόνο όταν το σύνολο
των ενεργειών μας θα είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των επιμέρους μερών θα
είναι το ποτήρι πολύ παραπάνω από μισόγεμάτο.
