ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ 1944: ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΝ-2
Του Ηλία Νικολακόπουλου
1. Έχουμε μια «αναθεώρηση» των Δεκεμβριανών στο πλαίσιο του «αναθεωρητικού ρεύματος»;
Δεδομένου ότι τα Δεκεμβριανά συνιστούν την κρίσιμη στρατιωτική και
πολιτική ήττα της εαμικής Αριστεράς, το λεγόμενο «αναθεωρητικό» ρεύμα
δεν χρειάζεται να επινοήσει καινούργιες ερμηνείες. Αρκείται να
επαναλάβει την άποψη περί «δεύτερου γύρου» (στο πλαίσιο του γνωστού
αντικομμουνιστικού σχήματος των τριών γύρων) και να επιμείνει στην
ανάδειξη εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων
(ομαδικές εκτελέσεις, ομηρία κτλ). Η ηρωική μνημόνευση των υπερασπιστών
του Μακρυγιάννη περνά έτσι σε δεύτερο πλάνο και τις αντίστοιχες τελετές
διεκδικεί πλέον δυναμικά η Χρυσή Αυγή. Για τη συγκεκριμένη περίοδο, από
την Απελευθέρωση ως τη Βάρκιζα, το «αναθεωρητικό» ρεύμα δεν
επικεντρώνεται επομένως στα γεγονότα της πρωτεύουσας, αλλά στη λεγόμενη
εαμοκρατία στην υπόλοιπη χώρα, με στόχο να την ταυτίσουν με ένα
αυταρχικό και ολοκληρωτικό καθεστώς σταλινικού τύπου.
2. Τι σηματοδοτούν τα Δεκεμβριανά;
Η Δεκεμβριανή σύγκρουση στην Αθήνα αποτελεί χρονικά κομβικό σημείο, το
οποίο τέμνει τη δεκαετία του 1940 σε δύο σαφώς διακριτές υποπεριόδους. Η
στρατιωτική και πολιτική ήττα της εαμικής Αριστεράς στην Αθήνα
καταγράφει το τέλος της ανοδικής πορείας του αντιστασιακού κινήματος, το
τέλος των ελπίδων για κοινωνική αλλαγή. Η ήττα επέφερε τη ριζική
αναδιάταξη των πολιτικών –και ως ένα βαθμό και των κοινωνικών–
συσχετισμών, τραυμάτισε, ακόμη και ηθικά, το πρόταγμα της Επανάστασης,
ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την επέλαση της Αντεπανάστασης. Παρ’ όλα
αυτά, δεν μπορούμε να θεωρήσουμε τα Δεκεμβριανά ούτε ως «προανάκρουσμα
του Εμφυλίου», ο οποίος θα ξεσπάσει μετά από ενάμιση χρόνο, ούτε ως το
«τέλος της αντιφασιστικής συμμαχίας», αφού η βρετανική στρατιωτική
επέμβαση στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των (έστω και άτυπων)
συμφωνιών που είχαν προηγηθεί μεταξύ των τριών Συμμάχων. Το γεγονός ότι η
αντιφασιστική συμμαχία ήταν ήδη φανερό πως θα είχε σύντομη ημερομηνία
λήξης, δεν επιτρέπει την αναδρομική ανάγνωση των γεγονότων.
3. Ποια είναι και πώς αλλάζει η συλλογική μνήμη των αριστερών για τον Δεκέμβρη;
Η συλλογική μνήμη της Αριστεράς για τον Δεκέμβρη υπήρξε εξαρχής
διχασμένη, αφού όφειλε να συγκεράσει δύο τελείως διαφορετικές
πραγματικότητες. Αφενός την ηρωική αντίσταση του λαού της Αθήνας, επί 33
μέρες, απέναντι σε μια απροκάλυπτη ξένη επέμβαση γιγαντιαίων διαστάσεων
— τα βρετανικά στρατεύματα, συνεπικουρούμενα από αεροπορία και ναυτικό,
ξεπέρασαν τις 70.000 άνδρες και έδρασαν, σύμφωνα με τα λόγια του
Τσώρτσιλ, σαν να βρίσκονταν σε χώρα υπό κατοχή. Αφετέρου όμως τις
τραγικές συνέπειες της ήττας και το αίσθημα της ματαίωσης ενός τρίχρονου
αγώνα και της ελπίδας που είχε δημιουργήσει αυτός. Και οι δύο αυτές
όψεις της μνήμης συνυπάρχουν διαχρονικά και συχνά εκφράζονταν
ταυτόχρονα, ακόμη και από τα ίδια άτομα. Η κατά καιρούς πρωτοκαθεδρία
της μιας ή της άλλης αφορούσε κυρίως τα ηγετικά κομματικά κλιμάκια,
ανάλογα με τις πολιτικές επιλογές της συγκυρίας.
Πηγή Ενθέματα
