Γιατί οι ιδέες του Καρλ Μαρξ είναι πιο επίκαιρες από ποτέ στον 21ο αιώνα

Στην οικονομική κρίση ο μαρξισμός γίνεται επίκαιρος. Όπως, όμως, είπε ο Μαρξ, το θέμα δεν είναι απλώς η ερμηνεία του κόσμου, αλλά η αλλαγή του.

Του Bhaskar Sunkara Το κεφάλαιο ανέκαθεν συνήθιζε να μας πουλά οράματα για το αύριο. Στην Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης, το 1939, οι εταιρίες παρουσίασαν νέες τεχνολογίες: νάιλον, κλιματιστικά, λάμπες φθορίου, το εντυπωσιακό View Master. Αλλά, πέρα από τα απλά προϊόντα, ήταν μια έκθεση που παρουσίαζε την ιδανική άνεση της μεσαίας τάξης και την προσφερόμενη αφθονία, στους αποκαμωμένους από την οικονομική ύφεση και την προοπτική του ευρωπαϊκού πολέμου. Η έκθεση Futurama μετέφερε τους συμμετέχοντες σε μια μικρογραφία μεταμορφωμένων τοπίων, που απεικόνιζαν νέες λεωφόρους και αναπτυξιακά έργα: ο κόσμος του μέλλοντος. Ήταν μια ενστικτώδης προσπάθεια ανανέωσης της πίστης στον καπιταλισμό. Στον απόηχο του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, μερικά από αυτά τα οράματα έγιναν πραγματικότητα. Ο καπιταλισμός άνθισε, και, αν και άνισα, οι αμερικανοί εργάτες προόδευσαν. Με την πίεση «από τα κάτω», το κράτος αλώθηκε, δεν τσακίστηκε, από τους ρεφορμιστές και ο ταξικός συμβιβασμός, όχι μονάχα η ταξική πάλη, έδωσε ώθηση στην οικονομική μεγέθυνση και διένειμε πρωτόγνωρη οικονομική ευημερία . Η εκμετάλλευση και η καταπίεση συνέχισαν να υπάρχουν, αλλά το σύστημα φάνηκε όχι μόνο ισχυρό και δυναμικό, αλλά και συμβατό με τα δημοκρατικά ιδεώδη. Η πρόοδος, ωστόσο, ήταν πρόσκαιρη. Η σοσιαλδημοκρατία αντιμετώπισε τη δομική κρίση τη δεκαετία του 1970 την οποία ο πολωνός οικονομολόγος  Μιχάλ Καλέτσκι, συγγραφέας μιας σύντομης διατριβής το 1943 με τίτλο «Οι πολιτικές όψεις της πλήρους απασχόλησης» (1943) (The Political Aspects of Full Employment), πρόβλεψε δεκαετίες νωρίτερα. Τα υψηλά ποσοστά απασχόλησης και η προστασία του κράτος πρόνοιας δεν εξαγόρασαν τους εργαζόμενους, αλλά ενθάρρυναν μαχητικές μισθολογικές διεκδικήσεις. Οι καπιταλιστές διατηρούσαν αυτή την πολιτική όταν οι εποχές ήταν καλές, αλλά με τον στασιμοπληθωρισμό – τη διασταύρωση της φτωχής ανάπτυξης και της ανόδου του πληθωρισμού- και το εμπάργκο του ΟΠΕΚ, ακολούθησε μια κρίση κερδοφορίας. Ένας αναδυόμενος νεοφιλελευθερισμός περιόρισε τον πληθωρισμό και αποκατέστησε τα κέρδη, αλλά μονάχα μέσω μιας μοχθηρής επίθεσης εναντίον της εργατικής τάξης. Υπήρξαν έντονες μάχες για την υπεράσπιση του κράτους πρόνοιας, αλλά η εποχή μας είναι μια εποχής της αποριζοσπαστικοποιήσης και της πολιτικής συναίνεσης. Από τότε, οι πραγματικοί μισθοί έχουν μείνει στάσιμοι, το χρέος εκτοξεύεται, και οι προοπτικές για μια νέα γενιά, που είναι ακόμα προσκολλημένη σε ένα όραμα της παλιάς  σοσιαλδημοκρατίας, είναι δυσοίωνες. Η τεχνολογική έκρηξη της δεκαετίας του 1990 άνοιξε μια συζήτηση γύρω από μια ελαφριά και προσαρμοστική «νέα οικονομία», μια μορφή που θα αντικαταστήσει τον παλιό φορντικό εργασιακό χώρο. Αλλά απείχε πολύ από την μελλοντική υποσχόμενη της Παγκόσμιας Έκθεσης το 1939. Έτσι, κι αλλιώς, η ύφεση το 2008 διέλυσε αυτά τα όνειρα. Το κεφάλαιο, απελευθερωμένο από τις απειλές των από κάτω, αναπτύχθηκε μη παραγωγικά, άγρια και κερδοσκοπικά.  Για μεγάλο κομμάτι της δικιάς μου γενιάς, το ιδεολογικό οπλοστάσιο του καπιταλισμού χάνει την ισχύ του. Το γεγονός ότι ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι των Αμερικανών μεταξύ 18 και 30 ετών δηλώνουν ότι προτιμούν τον σοσιαλισμό από τον καπιταλισμό αντανακλά τουλάχιστον ότι η ψυχροπολεμική σύγχυση του σοσιαλισμού με τον σταλινισμό έχει πλέον χάσει την επιρροή της. Το ίδιο ισχύει και σε διανοητικό επίπεδο. Κάποιοι μαρξιστές έχουν κερδίσει μια κάποια δημόσια προβολή: το περιοδικό Foreign Policy απευθύνθηκε στον Λίο Πάνιτς, και όχι στον Λάρυ Σάμερς, για να εξηγήσει την πρόσφατη οικονομική κρίση, ενώ διανοητές όπως ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ βλέπουν την καριέρα τους να ανακάμπτει τελευταία. Η ευρύτερη αποδοχή της σκέψης που βρίσκεται στα αριστερά του φιλελευθερισμού –μέρος της οποίας είναι και το περιοδικό που εκδίδω, το Jacobin, δεν είναι απλά αποτέλεσμα της απώλειας της πίστης προς τις κυρίαρχες εναλλακτικές, αλλά μάλλον της ικανότητας των ριζοσπαστών  να θέτουν βαθύτερα δομικά ερωτήματα και να θέτουν τις νέες εξελίξεις στο ιστορικό τους πλαίσιο. Τώρα, ακόμα και ο γνωστός φιλελεύθερος Πολ Κρούγκμαν επικαλείται ιδέες που έχουν εδώ και καιρό τεθεί στο περιθώριο της αμερικανικής ζωής. Όταν σκέφτεται την αυτοματοποίηση και το μέλλον της εργασίας, ανησυχεί ότι «είναι μια ηχώ παλαιομοδίτικου μαρξισμού- κάτι το οποίο δεν θα πρέπει να είναι λόγος για να αγνοήσουμε τα γεγονότα, αλλά πολύ συχνά είναι. Μια ριζοσπαστική αριστερά, όμως, έχει περισσότερες ανησυχίες, έχει ιδέες: σχετικά με τη μείωση του χρόνου εργασίας, την αποεμπορευματοποίηση της εργασίας και τους τρόπους με τους οποίους οι εξελίξεις στην παραγωγή μπορούν να κάνουν τη ζωή καλύτερη, όχι πιο άθλια. Αυτό είναι που εξελίσσεται, αν και αδέξια, στους κύκλους των σοσιαλιστών διανοούμενων και δείχνει τη δυναμική του: μια θέληση να παρουσιάσει ένα όραμα για το μέλλον, κάτι βαθύτερο από την απλή κριτική. Αλλά οι μετατοπίσεις των διανοούμενων δεν σημαίνουν από μόνες τους κάτι. Μια έρευνα γύρω από το πολιτικό σκηνικό στην Αμερική, παρά την εμφάνιση του κινήματος Occupy, τo 2011, είναι ζοφερή. Το εργατικό κίνημα έχει εμφανίσει κάποια σημάδια ζωής, κυρίως αυτό των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα που παλεύουν ενάντια στη λιτότητα, αλλά αυτά είναι, στην καλύτερη των περιπτώσεων, αμυντικοί αγώνες. Το ποσοστό συμμετοχής στα συνδικάτα συνεχίζει να μειώνεται και δεσπόζει η απάθεια και όχι η επαναστατική θέρμη. Ο Μαρξισμός στην Αμερική χρειάζεται να γίνει κάτι παραπάνω από ένα αναλυτικό εργαλείο για τους πολιτικούς και οικονομικούς σχολιαστές, που ασπάζονται την επικρατούσα άποψη και είναι σαστισμένοι από τον κόσμο μας που αλλάζει. Χρειάζεται να γίνει ένα πολιτικό εργαλείο για να αλλάξουμε εμείς αυτόν τον κόσμο. Να διαδοθεί προφορικά και όχι μόνο γραπτά, να προσαρμοστεί για μαζική κατανάλωση, πλασάροντας ένα όραμα αναψυχής και αφθονίας και δημοκρατίας, πολύ πιο πραγματικών από αυτά που πρόσφεραν οι προφήτες του καπιταλισμού το 1939. Μια σοσιαλιστική Disneyland εμπνευσμένη από το «τέλος της ιστορίας». Μετάφραση: Αιμιλία Κουκούμα Πηγή: The Guardian