Είναι επίσης γνωστές οι συγκρούσεις που προηγήθηκαν της συντηρητικής μετεξέλιξης του Εργατικού Κόμματος της Αγγλίας
στους Νέους Εργατικούς και της προγραμματικής εγκατάλειψης του
σοσιαλισμού (και των συνδικάτων), όπως είναι γνωστή, στο βαθμό μάλιστα
που πολλοί από τους τότε πρωταγωνιστές είναι εν ζωή και αρκετοί πολιτικά
δραστήριοι στον ΣΥΡΙΖΑ, η σύγκρουση για το «Κ» στο ΚΚΕ εσωτ., που οδήγησε στη διάσπαση και στη δημιουργία της ΕΑΡ και του ΚΚΕ εσωτ. Αν. Αρ.
Ανασυνθετικά εγχειρήματα: πολιτική ενότητα και ιδεολογικές ταυτότητες.Ο Συνασπισμός
αποτέλεσε ένα πρωτοπόρο ανασυνθετικό εγχείρημα –μετά από εκείνο της
προδικτατορικής ΕΔΑ–, που συνάρθρωσε τα δύο βασικά κομμουνιστικά
ρεύματα, τους προερχόμενους από το ΚΚΕ, το ΚΚΕ εσωτ. και την ΕΑΡ,
παράλληλα βεβαίως με τους ανέντακτους και μικρές τροτσκιστικές ομάδες·τα
ζητήματα όμως της ιδεολογικής ταυτότητας επιλύθηκαν ιδρυτικά διαμέσου
του συμβιβασμού των κυρίαρχων τάσεων, με τη δημιουργία κόμματος
πολιτικής ενότητας — δηλαδή, χωρίς ρητές αναφορές στις παράγωγες
ιδεολογίες, παρόλο που στο Καταστατικό και τα ιδρυτικά κείμενα υπήρχαν
άτακτες αναφορές στον σοσιαλισμό και τον δημοκρατικό δρόμο. Στην
πραγματικότητα, το ζήτημα της ιδεολογικής ταυτότητας ήταν το
συγκρουσιακό επίδικο μεταξύ των τάσεων, συνήθως με τη μορφή των
πολιτικών επιλογών της περιόδου, κυρίως με αιχμή τις συμμαχίες, τη σχέση
με το κράτος και το κίνημα, χωρίς να λείπουν και οι «καθαρές»
ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, όπως οι αναφορές σε προγραμματικά κείμενα
στην Οκτωβριανή Επανάσταση.
Ο νέος συσχετισμός που προέκυψε μετά το
2000, με την κρίση του νεοφιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας,
αλλά και την άνοδο των κινημάτων αμφισβήτησης (αντιπαγκοσμιοποιητικό,
αντιπολεμικό, αντιρατσιστικό κ.ά.) εγκαινίασε μια μακρά διαδικασία
ιδεολογικού επαναπροσδιορισμού του Συνασπισμού και ανασύστασης της
ριζοσπαστικής του ταυτότητας. Χαρακτηριστικά, στο Συνέδριο του 2000,
νεοσύστατη τότε τάση χρησιμοποίησε την εξορισμένη λέξη, τον
«κομμουνισμό», στα κείμενά της, ενώ λίγα χρόνια αργότερα η Νεολαία
χρησιμοποιούσε ανενδοίαστα στις επεξεργασίες της τα βασικά πορίσματα του
ευρωκομμουνισμού, ιδιαίτερα τις αναλύσεις για το κράτος και τους
ταξικούς αγώνες.
Ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί το πιο
διευρυμένο, με κριτήριο το εύρος συμμετοχών, ανασυνθετικό εγχείρημα, με
τη συμμετοχή του Συνασπισμού αλλά και οργανώσεων με αναφορές στην
κομμουνιστική και ευρωκομμουνιστική παράδοση, τον μαρξισμό-λενινισμό,
τον τροτσκισμό, όπως και στην αριστερή σοσιαλδημοκρατία. Παιδί κι αυτός
των ενωτικών διεργασιών των κινημάτων του 21ου αιώνα, καθώς και της
κρίσης και της απόρριψης της σοσιαλδημοκρατίας και της κεντροαριστεράς,
αναζήτησε το πλαίσιο των συμφωνιών του σε ταυτοτική και εν πολλοίς
αντικαπιταλιστική ρητορική. Ενώ όμως τα πολιτικά του κείμενα βρίθουν
αναφορών στον σοσιαλισμό, την κοινωνική χειραφέτηση, την αταξική
κοινωνία, στην πραγματικότητα συνεκτική ύλη είναι ένας γνήσιος
κινηματισμός των κοινωνικών αντιστάσεων και των εργατικών διεκδικήσεων. Η
εκτίναξη των εκλογικών ποσοστών το 2012, το ενδεχόμενο άμεσης ανάληψης
της κυβερνητικής εξουσίας, καθώς και η εκκίνηση μιας επανιδρυτικής
διαδικασίας που φιλοδοξεί να εντάξει πολύ περισσότερο κόσμο, από
διαφορετικές πολιτικές καταγωγές, θέτουν στην ημερήσια διάταξη ζητήματα
ταυτότητας, ως εκείνα που θα αποτυπωθούν στα ιδρυτικά καταστατικά
κείμενα. Όπως βεβαίως τα άμεσα και μακροπρόθεσμα προγραμματικά στοιχεία
ενός κόμματος που δεν φιλοδοξεί μόνο να διαχειριστεί την κρίση, αλλά να
μετασχηματίσει την κοινωνία, κατά κοινή ομολογία.
Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ περιλαμβάνεται
σαφώςστα ανασυνθετικά εγχειρήματα της πρόσφατης περιόδου. Η
ιδιαιτερότητα της είναι ότι αφενός την αποτελούν αποκλειστικά οργανώσεις
της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς (ΝΑΡ, ΣΕΚ, ΑΡΑΝ, ΑΡΑΣ, ΟΚΔΕ, κ.ά.),
με συνέπεια ο ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός της να μη συνιστά ιδιαίτερο
πρόβλημα των συνιστωσών της, αφετέρου ότι η πολιτική πίεση που δέχεται
από τον ΣΥΡΙΖΑ, στον οποίο συμμετέχουν οργανώσεις ομόλογες με την
ΑΝΤΑΡΣΥΑ, καθιστά την υπεριδεολογικοποίηση του λόγου της αναπόφευκτη.
Στην πράξη όμως, μια νεότερη γενιά διανοουμένων που αναφέρεται στην
ΑΝΤΑΡΣΥΑ ψάχνεται, χρησιμοποιεί εργαλεία από πολλαπλές ιδεολογικές
παραδόσεις και τα πορίσματά της συνιστούν μια γνήσια ανασυνθετική
προσπάθεια.
Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση. Το
2008-2009 η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, η κρίση της ευρωζώνης, οι
πολιτικές λιτότητας, ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό Νότο, τα Μνημόνια, η
σκλήρυνση και αυταρχοποίηση του πολιτικού εποικοδομήματος στην Ε.Ε.
πόλωσε και τα τμήματα της ελληνικής Αριστεράς, ιδιαίτερα εκείνα που
αναζήτησαν καταφύγιο στις αριστερές προπατορικές ταυτότητες, στις
ταυτότητες καταγωγής. Αυτό είχε σαν συνέπεια την ανασύσταση των
διαιρέσεων, αρκετές φορές εγκάρσιων στους σχηματισμούς της Αριστεράς. Η
Αριστερά πολώθηκε σε δύο βασικά ρεύματα: εκείνο που αναζητά το έδαφος
των μετασχηματισμών –των σοσιαλιστικών μετασχηματισμών, όχι μόνο των
αντινεοφιλελεύθερων– στο έδαφος του έθνους-κράτους, συνήθως με εργαλείο
το «εθνικό νόμισμα, και εκείνο που αναζητά το έδαφος αυτό σε διεθνικό
επίπεδο, στη δική μας περίπτωση στην Ευρώπη. Αντίστοιχα, στη Λατινική
Αμερική η ιδέα που σήμερα φαίνεται να κερδίζει είναι η συνεργασία των
λαών και των κρατών της σε αντιιμπεριαλιστική και αντινεοφιλελεύθερη
κατεύθυνση, δημιουργώντας δομές οικονομικής συνεργασίας και συστήνοντας
σχήματα πολιτικής συνεργασίας ικανά να αντισταθούν σε επιθέσεις
αποσταθεροποίησης από τα ηγετικά κέντρα του καπιταλισμού.
Η ευρωπαϊκή εμπειρία.
Ομόλογα εγχειρήματα εξελίσσονται, την ίδια περίοδο, σε πολλές ευρωπαϊκές
χώρες, με εμβληματικές περιπτώσεις το Μπλόκο και τη Die Linke. Σε όλα
τα νέα πολιτικά σχήματα που προέκυψαν από συνεργασία ή συγχώνευση
διαφορετικών κομμάτων και οργανώσεων, το ζήτημα της ιδεολογικής και
πολιτικής ταυτότητας συνδέεται άρρηκτα με τη διατήρηση ή όχι των
ιδρυτικών πολιτικών υποκειμένων, την τύχη των συνιστωσών στο νέο κόμμα,
τον ρόλο της ηγεσίας, και ιδιαίτερα με τις συλλογικές διαδικασίες του
νέου φορέα.
Το πορτογαλικό Μπλόκο.
Δημιουργήθηκε το 1995-2005 –ως απότοκο κοινών πολιτικών πρακτικών στο
πλαίσιο του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος– από την ευρωκομμουνιστική
ομάδα που αποχώρησε από το ΠΚΚ με τον Μ. Πόρτας, το Επαναστατικό
Σοσιαλιστικό Κόμμα (4η Διεθνής) με τον Φ. Λούσα και τη μαοϊκή
Δημοκρατική Λαϊκή Ένωση με τον Λ. Φαζέντα. Το 2005 πήρε τη μορφή του
ενιαίου πολυτασικού κόμματος, ενώ οι ιδρυτικές οργανώσεις διατηρήθηκαν
ως τάσεις (ενώσεις προσώπων) στο εσωτερικό του κόμματος. Στα καταστατικά
κείμενα αυτοπροσδιορίζεται ως αντικαπιταλιστικό κόμμα που παλεύει για
τον κοινωνικό και οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, στην
κατεύθυνση του σοσιαλισμού. Η πλειοψηφική (συγκεντρωτική) διαχείριση της
διεύθυνσης του κόμματος από τις τρεις ιδρυτικές τάσεις έκανε δυνατή τη
συναινετική υπέρβαση των ιστορικών ιδεολογικών διαφορών των συνιστωσών
οργανώσεων. Τα προβλήματά του έχουν να κάνουν, περισσότερο, με την
ασθενική κοινωνική γείωση του κόμματος, παρά την ισχυρή παρουσία του στα
νέα κοινωνικά κινήματα («αγανακτισμένοι», επισφάλεια, LGBT κ.ά.) και
λιγότερο με την ανασύσταση της ηγετικής ομάδας, μετά τον θάνατο του Μ.
Πόρτας.
Η γερμανική DieLinke.
Συστάθηκε το 2005 ως εκλογική συμμαχία μεταξύ του Κόμματος Δημοκρατικού
Σοσιαλισμού (PDS), εδραιωμένου κυρίως στην Α. Γερμανία και της
Εκλογικής Εναλλακτικής για την Εργασία και την Κοινωνική Δικαιοσύνη
(WASG, διάσπαση από τα αριστερά του Σοσιαλδημοκρατικού SPD). Το 2007
συγκροτήθηκε ως ενιαίο πολυτασικό κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς,
στην πράξη όμως οι μεταβατικές καταστατικές διατάξεις για τη συνύπαρξη
στο ηγετικό επίπεδο των δύο ιδρυτικών «παρατάξεων» λειτουργούν στο
διηνεκές ως δύο οιονεί κομματικά υποσυστήματα. Αυτό όμως δεν εμποδίζει
την ανάπτυξη επιμέρους ιδεολογικών και πολιτικών τάσεων και ομάδων.
Χαρακτηριστικά, σήμερα στο πλαίσιο της Die Linke λειτουργούν 22 ομάδες,
συμπεριλαμβανομένων και έξι τάσεων (Αντικαπιταλιστική, Κομμουνιστική,
Σοσιαλιστική, Χειραφετητική Αριστερά, συνδικαλιστικές και οικολογικές
δικτυώσεις) οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να εκλέγουν συνέδρους, ως
ενδιάμεση οργανωτική μορφή. Καταστατικά, προσδιορίζεται ως κόμμα με
θεμελιώδη αντίθεση στον νεοφιλελευθερισμό, την εξουσία του κεφαλαίου,
τον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο. Οι εντάσεις που δημιουργούνται στο
πλαίσιο της ανασυνθετικής διαδικασίας περιλαμβάνουν ευρεία πεδία όπως η
ανάλυση του καπιταλισμού, η κατάργηση του κέρδους ή η μείωση της
εκμετάλλευσης, η ατομική ιδιοκτησίας, οι κοινωνικές αναφορές (δηλαδή
ποια συμφέροντα εκπροσωπεί το κόμμα), τα ταξικά και εθνικά ακροατήρια, η
συμμετοχή στην κυβέρνηση κ.ά.
Συνοψίζοντας. Συνήθως
στα ιστορικά κόμματα της Αριστεράς η εγκατάλειψη της ιδεολογικής
ταυτότητας ήταν ο συμβολικός τρόπος για την αστική προσαρμογή και τη
συντηρητική αναδίπλωσή τους. Στα ανασυνθετικά εγχειρήματα, με τα
πληθυντικά ιδεολογικά ρεύματα στο εσωτερικό τους, ακόμα και όταν ρητά
στα καταστατικά τους προσδιορίζονται ως κόμματα πολιτικής ενότητας, στην
πραγματικότητα η διεκδίκηση της ιδεολογικής ταυτότητας αποτελεί πάντα
ένα στοιχείο αέναης πολιτικής και θεωρητικής έντασης, που η έκβασή της
είναι απόλυτα συναρτημένη με την πολιτική περίοδο, με τις νίκες και τις
ήττες της πολιτικής διαδικασίας.
ΥΓ. Οι παραπάνω σκέψεις
αποτελούν μικρό κεφάλαιο, προσαρμοσμένο στις ανάγκες δημοσίευσης στην
εφημερίδα, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης δουλειάς που εξελίσσει το
Ινστιτούτο «Ν. Πουλαντζάς», η οποία φιλοδοξεί να είναι χρήσιμη στην
επανιδρυτική διαδικασία του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ. Με την ευκαιρία, να
«αποκαλύψουμε» την ομάδα εργασίας. Πολλά στοιχεία αντλήθηκαν από τις
επιμέρους εργασίες που έκαναν οι Κώστας Ήσυχος, Βαγγία Λυσικάτου,
Σταύρος Παναγιωτίδης και Έλενα Παπαδοπούλου. Συντελεστές στην ίδια ομάδα
είναι οι Χάρης Γολέμης, Ανδρέας Καρίτζης, Λουδοβίκος Κωτσονόπουλος,
Αριστείδης Μπαλτάς, Παναγιώτης Πάντος και Μιχάλη Σπουρδαλάκης, μέχρι
στιγμής τουλάχιστον.
