 |
| O Γιάννης Στουρνάρας | REUTERS/ALKIS KONSTANTINIDIS |
Πέρσι τον Μάρτιο, ο Γιάννης Στουρνάρας, τότε
υπουργός Οικονομικών, δήλωσε ότι «δεν παίζουμε με το ευρώ, δεν παίζουμε
με τα ιερά και όσια». Η δήλωση του υπουργού περί ιερότητας του
νομίσματος μου θύμισε τον Καρτέσιο που έλεγε ότι οι Αγγλοι ονομάζουν
άπιστους μόνον όσους έχουν χρεοκοπήσει. Μου θύμισαν τον ευλαβή πρώην
υπουργό οι συνεχείς τοποθετήσεις αντιπολιτευόμενων πολιτικών και
σχολιαστών που έχουν αναγάγει την παραμονή στο ευρώ σε ύψιστο υπαρξιακό
κριτήριο. Η συζήτηση για πιθανό Grexit, η αγχώδης ερώτηση «θα μείνουμε ή
όχι στο ευρώ;», η προσπάθεια να αποκαλυφθεί το λόμπι της δραχμής και να
ανακαλυφτούν αντι-ευρώ σταγονίδια σε στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ έχουν
καταντήσει μονότονη μονομανία. Φαντάζομαι ότι ως κυβερνήτης της Τραπέζης
της Ελλάδος ο κ. Στουρνάρας θα πρέπει να αισθάνεται κάτι σαν
καρδινάλιος μια και Πάπας είναι ο Ντράγκι.
Ο Μανώλης Γλέζος απάντησε στον Στουρνάρα ότι «ιερά και όσια είναι μόνον ο άνθρωπος, η ύπαρξή του, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία και η αξιοπρέπεια». Το ευρώ και η ανθρωπότητα, η έλλειψη αξιών και η έμπλεα αξιών ανθρωπότητα, ο μηδενισμός της ανταλλαγής και η μυθολογία της κοινής ουσίας έχουν γίνει τα αξιακά μας θεμέλια. Αποτελούν τους βασικούς άξονες της «πολιτικής θεολογίας» στη «μετα-κοσμική», όπως ονομάζεται, εποχή. Θα αφήσουμε την εξέταση του μύθου και της θρησκείας για επόμενο άρθρο. Ας μιλήσουμε σήμερα για την «ιερή» αξία του ευρώ.
Το χρήμα ως ανταλλακτική αξία αποτελεί μέσο για τη διεξαγωγή συναλλαγών και τη λειτουργία της οικονομίας. Από τη στιγμή που οι χρυσές λίρες σταμάτησαν να αποτελούν νόμισμα, το νόμισμα δεν έχει εγγενή αξία. Ετσι μπορεί να μεταφράζει τις μύριες, μη συγκρίσιμες ανάγκες και χρήσεις αντικειμένων, υπηρεσιών και συναισθημάτων δημιουργώντας ένα κοινό μέτρο που επιτρέπει την αγορά και πώλησή τους. Μ’ αυτή την έννοια, το χρήμα δεν μπορεί να είναι το ίδιο αξιακά ιερό, παρ’ ότι μπορεί να το χρησιμοποιεί κανείς για να αγοράζει λιβάνι και εικόνες αγίων ή ακόμη και άφεση αμαρτιών με τα συγχωροχάρτια που ακόμη εκδίδουν κάποιοι καθολικοί ιερείς.
Η μαγεία του ευρώ
Μήπως όμως το ευρώ έχει κάποιες μαγικές ιδιότητες που δεν έχουν άλλα νομίσματα; Μήπως συμπυκνώνει στον χάρτη της Ευρώπης και στις εικόνες από διάφορα κράτη της ευρωζώνης στα χαρτονομίσματα και τα κέρματα την «ιδέα» της Ευρώπης; Ισως κάποιοι να αισθάνονται όταν πιάνουν ένα εικοσάρικο ότι κρατούν στο χέρι τους πιστοποιητικό του ευρωπαϊσμού τους. Το εικοσάευρω είναι λοιπόν διττό, έχει κάτι σαν τα δύο σώματα του Μεσαιωνικού Βασιλιά κατά Καντόροβιτς: είναι ανθρώπινο και υπερβατικό, υλικό και πνευματικό, πίστωση για αγορές αλλά και διαβατήριο για απόδραση από την Ανατολή και εισδοχή στην Εσπερία των ονείρων μας. Αγοράζω τα λίγα που παίρνει κανείς με ένα εικοσάρικο, αλλά ταυτόχρονα έχω στην τσέπη μου μια πολιτισμική αναγνώριση και ηθική αξία.
Τα αγγλικά χαρτονομίσματα έχουν τη δήλωση «Υπόσχομαι να πληρώσω στον κάτοχο του παρόντος το ποσό των 20 λιρών», υπογραμμένη από τον αρχιταμία της Τράπεζας της Αγγλίας. Οταν πρωτοπήγα στην Αγγλία ρώτησα τον ταμία στο υποκατάστημα της τράπεζας αν θα ήταν δυνατό να μου πληρώσει τα λιγοστά λεφτά της υποτροφίας ο ίδιος αρχιταμίας της Τράπεζας της Αγγλίας τηρώντας την υπόσχεσή του. Ο άνθρωπος τα έχασε και για να τον καθησυχάσω όταν με κοίταξε περίεργα του είπα ότι έκανα έρευνα για τη χρήση μεταφορών και άλλων «επιδραστικών» σχημάτων λόγου στην καθημερινή ζωή.
Οπως έλεγε ο Νίτσε, οι μεταφορές και οι μετωνυμίες μοιάζουν με αρχαία κέρματα των οποίων τα χαρακτηριστικά έχουν φθαρεί και σβήσει από τη μακρόχρονη χρήση. Ο κόσμος ξέχασε τη χρήση τους και τα περνάει για απλό μέταλλο. Με το ευρώ και τους ευρωλάγνους έχουμε το αντίστροφο: παρ’ ότι η αγοραστική αξία του ευρώ στην τσέπη μας συνεχώς μειώνεται, η υπερβατική αξία του μεγαλώνει.
Νόμισμα και επιθυμία
Η δήλωση του Στουρνάρα είναι από τη μια βλασφημία και από την άλλη λάθος. Το χρήμα μπορεί βλάσφημα να θεωρηθεί ιερό και όσιο μόνον όταν κεντρική αρχή του ατόμου και τρόπος ανάπτυξης της κοινωνίας γίνεται ο καταναλωτισμός του «κτητικού ατομισμού», όταν η επιθυμία για απόκτηση πραγμάτων γίνεται αυτοσκοπός. Εδώ στηρίχτηκε ο εκσυγχρονισμός. Η οικονομική ανάπτυξη μετά την εγκατάλειψη του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας θα στηριζόταν στις υπηρεσίες. Οικογένειες, επιχειρήσεις και κράτη πρέπει να δανείζονται, να έχουν πιστωτικές κάρτες και χρέος για να μπορούν να καταναλώνουν. Το χρέος εμφανίζεται ως πρόβλημα, αλλά στην πραγματικότητα είναι το λιπαντικό του ύστερου καπιταλισμού. Πριν από μερικά χρόνια η Αργεντινή πρότεινε στο ΔΝΤ να αποπληρώσει το μεγαλύτερο μέρος του χρέους της, αλλά το Ταμείο αρνήθηκε. Αν το χρέος αποπληρωνόταν δεν θα μπορούσε το Ταμείο να συνεχίσει να επιβάλλει μεταρρυθμίσεις, ιδιωτικοποιήσεις, απολύσεις. Το χρέος δεν είναι απλώς οικονομική σχέση αλλά κοινωνική υποταγή και ηθική υποχρέωση, όπως πρώτος εξήγησε ο Νίτσε.
Αλλά όπως μας μαθαίνει η ψυχανάλυση, επιθυμία είναι πάντα η επιθυμία του άλλου. Επιθυμώ να βρω στον άλλο αυτό που μου λείπει, να καλύψω την έλλειψη, αυτό το κάτι που έχασα στην αποκοπή από το μητρικό σώμα. Η επιστροφή στη φανταστική πληρότητα είναι όμως αδύνατη, το αίτημα αστοχεί μια και ο άλλος δεν μπορεί να μας δώσει αυτό που ούτε εμείς ούτε αυτός έχει.
Αναγκάζεται λοιπόν η επιθυμία να φτιάχνει φαντασιακές κατασκευές και να μετατοπίζεται από τον άλλο άνθρωπο αλλού κάθε φορά που το αδύνατο αίτημα ματαιώνεται. Αγωνίζομαι και αποταμιεύω χρόνια για να αγοράσω ένα μεταχειρισμένο αυτοκινητάκι, αλλά μόλις το πετύχω αρχίζω να ονειρεύομαι ένα Σκόντα. Αν το καταφέρω με νέες θυσίες προχωρώ σε Μπε Εμ Βε, μετά σε Μερσεντές κοκ. Επειδή η πραγματική επιθυμία δεν μπορεί να ικανοποιηθεί, τα υποκατάστατα πολλαπλασιάζονται, η επιθυμία για αντικείμενα είναι αχόρταγη, ανικανοποίητη. Ετσι το χρήμα, η ανταλλακτική αξία, από κοινός παρονομαστής που μετράει την εργασία που μπήκε στο εμπόρευμα και όχι πνευματικές αξίες, γίνεται η μόνη αξία. Και μετά ιερό και όσιο.
Αλλά η δήλωση του κ. Στουρνάρα είναι και λαθεμένη. Οι ευρωπαϊκές ελίτ δεν έχουν το παραμικρό ενδιαφέρον για τις υπαρξιακές ανησυχίες των Ελλήνων. Οταν μας χαρακτηρίζουν συλλογικά ψεύτες, τεμπέληδες, «παρανοϊκούς», όπως το Spiegel αποκάλεσε τον Βαρουφάκη και διάφοροι Ελληνες συμφωνούν στα διεθνή μέσα, η βόρεια απαξίωση των Ελλήνων γίνεται εκκωφαντική. Παρ’ ότι η ιδέα της Ευρώπης ξεκίνησε στην κλασική Ελλάδα, οι σύγχρονοι Ελληνες δεν ανήκουν στον επικράτειά της. Και είναι μόνον οι αριστεροί που υποστήριξαν τη βασική αξιοπρέπεια του λαού μας.
Νόμισμα και αξίες
Είναι λοιπόν το Grexit ταμπού; Βέβαια όχι. Κανένα νόμισμα δεν είναι ιερό. Το θέμα είναι καθαρά πολιτικό. Η είσοδος στο ευρώ ήταν λάθος, αλλά η εκούσια έξοδος αυτή τη στιγμή θα ήταν μεγαλύτερο λάθος, ένα σημείωμα πολιτικής αυτοκτονίας. Τα μνημόνια έχουν επιβάλει στους Ελληνες μια υποτίμηση του βιοτικού επίπεδου κατά 30%. Η έξοδος θα πρόσθετε άλλο ένα ποσοστό –20%, 30%, 50%; - λίγο μεγαλύτερο από την υποτίμηση της νέας δραχμής. Οπως δήλωσε υποστηρικτής της άποψης, εκτός από τους περιορισμούς ανάληψης καταθέσεων θα χρειαζόταν πιθανόν η επιβολή περιορισμών στην αγορά τροφίμων, φαρμάκων και ενέργειας με τη χρήση δελτίων όπως στην Κατοχή. Το χρέος θα παρέμενε. Θα μπορούσε βέβαια η κυβέρνηση να το «κουρέψει» μονομερώς, αλλά αυτό θα σήμαινε οριστική αδυναμία δανεισμού από τις αγορές για τη χρηματοδότηση των κοινωνικών και οικονομικών αναγκών. Και εφόσον το εμπόριο σε μεγάλο ποσοστό γίνεται με κράτη της Ε.Ε., μια αντικατάσταση των εταίρων που θα βοηθούσε με την υποτίμηση τις περιορισμένες μας εξαγωγές θα έπαιρνε χρόνο.
Ο χρόνος είναι κεντρικό στοιχείο. Οταν ρωτώ τους οπαδούς του Grexit πόσο θα χρειαστεί η οικονομία για να ανακάμψει, η απάντηση είναι πιο «δημιουργικά ασαφής» από τη συμφωνία του Φεβρουαρίου. Πιθανόν 12 μήνες, πιθανόν 18, πιθανόν 36, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς. Δύο χρόνια, ας πούμε, με περιορισμούς αναλήψεων, δελτία για τις βασικές ανάγκες, αδυναμία δανεισμού. Η πολιτική «τέλεια θύελλα» για την κυβέρνηση.
Από την άλλη πλευρά η Αριστερά είναι υπαρξιακά δεσμευμένη στις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Εξωθεν επιταγές που ματαιώνουν ριζικά τις καταστατικές της πίστεις δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Αποτελούν πραξικόπημα, προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης. Κάτι τέτοιο θα έδειχνε σε όλη την Ευρώπη ότι νεοφιλελευθερισμός και δημοκρατία είναι ασυμβίβαστα. Αλλά θα ήταν το τέλος της ιδέας της Ευρώπης και απόδειξη ότι το νόμισμα είναι το μόνο ιερό και όσιο για τους «νεο-θεολόγους» της εποχής μας.
*καθηγητής της Νομικής, αντιπρύτανης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Ερευνών στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου
Πηγή Εφημερίδα των Συντακτών
Ο Μανώλης Γλέζος απάντησε στον Στουρνάρα ότι «ιερά και όσια είναι μόνον ο άνθρωπος, η ύπαρξή του, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία και η αξιοπρέπεια». Το ευρώ και η ανθρωπότητα, η έλλειψη αξιών και η έμπλεα αξιών ανθρωπότητα, ο μηδενισμός της ανταλλαγής και η μυθολογία της κοινής ουσίας έχουν γίνει τα αξιακά μας θεμέλια. Αποτελούν τους βασικούς άξονες της «πολιτικής θεολογίας» στη «μετα-κοσμική», όπως ονομάζεται, εποχή. Θα αφήσουμε την εξέταση του μύθου και της θρησκείας για επόμενο άρθρο. Ας μιλήσουμε σήμερα για την «ιερή» αξία του ευρώ.
Το χρήμα ως ανταλλακτική αξία αποτελεί μέσο για τη διεξαγωγή συναλλαγών και τη λειτουργία της οικονομίας. Από τη στιγμή που οι χρυσές λίρες σταμάτησαν να αποτελούν νόμισμα, το νόμισμα δεν έχει εγγενή αξία. Ετσι μπορεί να μεταφράζει τις μύριες, μη συγκρίσιμες ανάγκες και χρήσεις αντικειμένων, υπηρεσιών και συναισθημάτων δημιουργώντας ένα κοινό μέτρο που επιτρέπει την αγορά και πώλησή τους. Μ’ αυτή την έννοια, το χρήμα δεν μπορεί να είναι το ίδιο αξιακά ιερό, παρ’ ότι μπορεί να το χρησιμοποιεί κανείς για να αγοράζει λιβάνι και εικόνες αγίων ή ακόμη και άφεση αμαρτιών με τα συγχωροχάρτια που ακόμη εκδίδουν κάποιοι καθολικοί ιερείς.
Η μαγεία του ευρώ
Μήπως όμως το ευρώ έχει κάποιες μαγικές ιδιότητες που δεν έχουν άλλα νομίσματα; Μήπως συμπυκνώνει στον χάρτη της Ευρώπης και στις εικόνες από διάφορα κράτη της ευρωζώνης στα χαρτονομίσματα και τα κέρματα την «ιδέα» της Ευρώπης; Ισως κάποιοι να αισθάνονται όταν πιάνουν ένα εικοσάρικο ότι κρατούν στο χέρι τους πιστοποιητικό του ευρωπαϊσμού τους. Το εικοσάευρω είναι λοιπόν διττό, έχει κάτι σαν τα δύο σώματα του Μεσαιωνικού Βασιλιά κατά Καντόροβιτς: είναι ανθρώπινο και υπερβατικό, υλικό και πνευματικό, πίστωση για αγορές αλλά και διαβατήριο για απόδραση από την Ανατολή και εισδοχή στην Εσπερία των ονείρων μας. Αγοράζω τα λίγα που παίρνει κανείς με ένα εικοσάρικο, αλλά ταυτόχρονα έχω στην τσέπη μου μια πολιτισμική αναγνώριση και ηθική αξία.
Τα αγγλικά χαρτονομίσματα έχουν τη δήλωση «Υπόσχομαι να πληρώσω στον κάτοχο του παρόντος το ποσό των 20 λιρών», υπογραμμένη από τον αρχιταμία της Τράπεζας της Αγγλίας. Οταν πρωτοπήγα στην Αγγλία ρώτησα τον ταμία στο υποκατάστημα της τράπεζας αν θα ήταν δυνατό να μου πληρώσει τα λιγοστά λεφτά της υποτροφίας ο ίδιος αρχιταμίας της Τράπεζας της Αγγλίας τηρώντας την υπόσχεσή του. Ο άνθρωπος τα έχασε και για να τον καθησυχάσω όταν με κοίταξε περίεργα του είπα ότι έκανα έρευνα για τη χρήση μεταφορών και άλλων «επιδραστικών» σχημάτων λόγου στην καθημερινή ζωή.
Οπως έλεγε ο Νίτσε, οι μεταφορές και οι μετωνυμίες μοιάζουν με αρχαία κέρματα των οποίων τα χαρακτηριστικά έχουν φθαρεί και σβήσει από τη μακρόχρονη χρήση. Ο κόσμος ξέχασε τη χρήση τους και τα περνάει για απλό μέταλλο. Με το ευρώ και τους ευρωλάγνους έχουμε το αντίστροφο: παρ’ ότι η αγοραστική αξία του ευρώ στην τσέπη μας συνεχώς μειώνεται, η υπερβατική αξία του μεγαλώνει.
Νόμισμα και επιθυμία
Η δήλωση του Στουρνάρα είναι από τη μια βλασφημία και από την άλλη λάθος. Το χρήμα μπορεί βλάσφημα να θεωρηθεί ιερό και όσιο μόνον όταν κεντρική αρχή του ατόμου και τρόπος ανάπτυξης της κοινωνίας γίνεται ο καταναλωτισμός του «κτητικού ατομισμού», όταν η επιθυμία για απόκτηση πραγμάτων γίνεται αυτοσκοπός. Εδώ στηρίχτηκε ο εκσυγχρονισμός. Η οικονομική ανάπτυξη μετά την εγκατάλειψη του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας θα στηριζόταν στις υπηρεσίες. Οικογένειες, επιχειρήσεις και κράτη πρέπει να δανείζονται, να έχουν πιστωτικές κάρτες και χρέος για να μπορούν να καταναλώνουν. Το χρέος εμφανίζεται ως πρόβλημα, αλλά στην πραγματικότητα είναι το λιπαντικό του ύστερου καπιταλισμού. Πριν από μερικά χρόνια η Αργεντινή πρότεινε στο ΔΝΤ να αποπληρώσει το μεγαλύτερο μέρος του χρέους της, αλλά το Ταμείο αρνήθηκε. Αν το χρέος αποπληρωνόταν δεν θα μπορούσε το Ταμείο να συνεχίσει να επιβάλλει μεταρρυθμίσεις, ιδιωτικοποιήσεις, απολύσεις. Το χρέος δεν είναι απλώς οικονομική σχέση αλλά κοινωνική υποταγή και ηθική υποχρέωση, όπως πρώτος εξήγησε ο Νίτσε.
Αλλά όπως μας μαθαίνει η ψυχανάλυση, επιθυμία είναι πάντα η επιθυμία του άλλου. Επιθυμώ να βρω στον άλλο αυτό που μου λείπει, να καλύψω την έλλειψη, αυτό το κάτι που έχασα στην αποκοπή από το μητρικό σώμα. Η επιστροφή στη φανταστική πληρότητα είναι όμως αδύνατη, το αίτημα αστοχεί μια και ο άλλος δεν μπορεί να μας δώσει αυτό που ούτε εμείς ούτε αυτός έχει.
Αναγκάζεται λοιπόν η επιθυμία να φτιάχνει φαντασιακές κατασκευές και να μετατοπίζεται από τον άλλο άνθρωπο αλλού κάθε φορά που το αδύνατο αίτημα ματαιώνεται. Αγωνίζομαι και αποταμιεύω χρόνια για να αγοράσω ένα μεταχειρισμένο αυτοκινητάκι, αλλά μόλις το πετύχω αρχίζω να ονειρεύομαι ένα Σκόντα. Αν το καταφέρω με νέες θυσίες προχωρώ σε Μπε Εμ Βε, μετά σε Μερσεντές κοκ. Επειδή η πραγματική επιθυμία δεν μπορεί να ικανοποιηθεί, τα υποκατάστατα πολλαπλασιάζονται, η επιθυμία για αντικείμενα είναι αχόρταγη, ανικανοποίητη. Ετσι το χρήμα, η ανταλλακτική αξία, από κοινός παρονομαστής που μετράει την εργασία που μπήκε στο εμπόρευμα και όχι πνευματικές αξίες, γίνεται η μόνη αξία. Και μετά ιερό και όσιο.
Αλλά η δήλωση του κ. Στουρνάρα είναι και λαθεμένη. Οι ευρωπαϊκές ελίτ δεν έχουν το παραμικρό ενδιαφέρον για τις υπαρξιακές ανησυχίες των Ελλήνων. Οταν μας χαρακτηρίζουν συλλογικά ψεύτες, τεμπέληδες, «παρανοϊκούς», όπως το Spiegel αποκάλεσε τον Βαρουφάκη και διάφοροι Ελληνες συμφωνούν στα διεθνή μέσα, η βόρεια απαξίωση των Ελλήνων γίνεται εκκωφαντική. Παρ’ ότι η ιδέα της Ευρώπης ξεκίνησε στην κλασική Ελλάδα, οι σύγχρονοι Ελληνες δεν ανήκουν στον επικράτειά της. Και είναι μόνον οι αριστεροί που υποστήριξαν τη βασική αξιοπρέπεια του λαού μας.
Νόμισμα και αξίες
Είναι λοιπόν το Grexit ταμπού; Βέβαια όχι. Κανένα νόμισμα δεν είναι ιερό. Το θέμα είναι καθαρά πολιτικό. Η είσοδος στο ευρώ ήταν λάθος, αλλά η εκούσια έξοδος αυτή τη στιγμή θα ήταν μεγαλύτερο λάθος, ένα σημείωμα πολιτικής αυτοκτονίας. Τα μνημόνια έχουν επιβάλει στους Ελληνες μια υποτίμηση του βιοτικού επίπεδου κατά 30%. Η έξοδος θα πρόσθετε άλλο ένα ποσοστό –20%, 30%, 50%; - λίγο μεγαλύτερο από την υποτίμηση της νέας δραχμής. Οπως δήλωσε υποστηρικτής της άποψης, εκτός από τους περιορισμούς ανάληψης καταθέσεων θα χρειαζόταν πιθανόν η επιβολή περιορισμών στην αγορά τροφίμων, φαρμάκων και ενέργειας με τη χρήση δελτίων όπως στην Κατοχή. Το χρέος θα παρέμενε. Θα μπορούσε βέβαια η κυβέρνηση να το «κουρέψει» μονομερώς, αλλά αυτό θα σήμαινε οριστική αδυναμία δανεισμού από τις αγορές για τη χρηματοδότηση των κοινωνικών και οικονομικών αναγκών. Και εφόσον το εμπόριο σε μεγάλο ποσοστό γίνεται με κράτη της Ε.Ε., μια αντικατάσταση των εταίρων που θα βοηθούσε με την υποτίμηση τις περιορισμένες μας εξαγωγές θα έπαιρνε χρόνο.
Ο χρόνος είναι κεντρικό στοιχείο. Οταν ρωτώ τους οπαδούς του Grexit πόσο θα χρειαστεί η οικονομία για να ανακάμψει, η απάντηση είναι πιο «δημιουργικά ασαφής» από τη συμφωνία του Φεβρουαρίου. Πιθανόν 12 μήνες, πιθανόν 18, πιθανόν 36, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς. Δύο χρόνια, ας πούμε, με περιορισμούς αναλήψεων, δελτία για τις βασικές ανάγκες, αδυναμία δανεισμού. Η πολιτική «τέλεια θύελλα» για την κυβέρνηση.
Από την άλλη πλευρά η Αριστερά είναι υπαρξιακά δεσμευμένη στις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Εξωθεν επιταγές που ματαιώνουν ριζικά τις καταστατικές της πίστεις δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Αποτελούν πραξικόπημα, προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης. Κάτι τέτοιο θα έδειχνε σε όλη την Ευρώπη ότι νεοφιλελευθερισμός και δημοκρατία είναι ασυμβίβαστα. Αλλά θα ήταν το τέλος της ιδέας της Ευρώπης και απόδειξη ότι το νόμισμα είναι το μόνο ιερό και όσιο για τους «νεο-θεολόγους» της εποχής μας.
*καθηγητής της Νομικής, αντιπρύτανης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Ερευνών στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου
Πηγή Εφημερίδα των Συντακτών
