Κυρίαρχη τον τελευταίο καιρό στην επικαιρότητα η ιδεολογική υπεράσπιση της «εκπαιδευτικής αριστείας», προϋποθέτει και εδράζεται στο επιχείρημα της αναμφισβήτητης επιτυχίας των Προτύπων-Πειραματικών Σχολείων (ΠΠΣ). Ας δούμε τι έχει να πει επ’ αυτού η εμπειρία από τη λειτουργία των ΠΠΣ.
Σύμφωνα με το επιχείρημα των διαπρύσιων υπερασπιστών της εκπαιδευτικής αριστείας, η αναμφισβήτητη τα τελευταία χρόνια επιτυχία των ΠΠΣ οφείλεται πρωτίστως στις δύο μείζονες μεταρρυθμιστικές καινοτομίες που θεσπίστηκαν με τον νόμο Διαμαντοπούλου (3966/2011): αφενός στη στελέχωση των ΠΠΣ, μέσω αξιολόγησης, με εκπαιδευτικούς αυξημένων προσόντων και αφετέρου στον θεσμό της αριστείας. Οπότε, όπως εύκολα συνάγεται, η εξαγγελθείσα από τον υπουργό Παιδείας κατάργηση της αξιολόγησης και της αριστείας οδηγεί αναπόφευκτα στην «ολοκληρωτική απαξίωση» των ΠΠΣ.
Σύμφωνα λοιπόν με την πρώτη καινοτομία, η επιτυχία των ΠΠΣ οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί που στελεχώνουν σήμερα αυτά τα σχολεία αποδεδειγμένα διαθέτουν υψηλά προσόντα, καθώς για πρώτη φορά έχουν επιλεγεί μέσω αξιολόγησης. Αλλά η αξιολόγηση του 2012-13 είχε τυπικό μάλλον χαρακτήρα για τον έλεγχο των ουσιαστικών προσόντων, με την έμφαση να δίνεται σε μια κατηγορηματική ρήτρα υπηρεσιακής νομιμοφροσύνης και ιδεολογικής πειθάρχησης: όλοι θα μπορούσαν να παραμείνουν ως διδάσκοντες στα ΠΠΣ, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνομολογούσαν την αναγκαιότητα της αξιολόγησης. Ετσι λοιπόν, σχεδόν όλοι οι εκπαιδευτικοί που συναίνεσαν στην αξιολόγηση κρίθηκαν άξιοι και παρέμειναν στα ΠΠΣ, ενώ για τους περισσότερους η αξιολόγηση απεδείχθη μια τυπική διαδικασία, καθώς και μόνο τα αυξημένα τυπικά προσόντα τους αρκούσαν να εξασφαλίσουν την παραμονή τους στα ΠΠΣ. Επιπλέον –και αυτό είναι κάτι που συστηματικά «ξεχνούν» οι υπέρμαχοι της αριστείας– πολύ πριν τον νέο νόμο για τα ΠΠΣ, οι καθηγητές που στελέχωναν τα Πειραματικά Σχολεία παραδοσιακά επιλέγονταν λόγω αυξημένων τυπικών προσόντων. Συνεπώς, η περιλάλητη αξιολόγηση δεν προσέφερε κάτι ουσιώδες στη νέα φυσιογνωμία των ΠΠΣ.
Υποστηρίζεται, επίσης, ότι η επιτυχία των ΠΠΣ είναι αποτέλεσμα της δεύτερης και πιο φιλόδοξης μεταρρυθμιστικής καινοτομίας: του θεσμού της αριστείας και της επιλογής με εξετάσεις των αρίστων μαθητών. Αλλά, πάλι, η επιτυχία των σχολείων αυτών δεν άρχισε το 2011, με τη θέσπιση της αριστείας, όπως μονότονα επαναλαμβάνουν διαστρέφοντας την πραγματικότητα οι κήρυκες της αριστείας. Η καταξίωση και η δικαιολογημένη αίγλη που περιβάλλει σήμερα τα ΠΠΣ αρχίζει από τότε που τα σχολεία αυτά ήταν απλώς Πειραματικά, πολύ πριν δηλαδή από το νέο θεσμικό πλαίσιο και την εισαγωγή των πρώτων μαθητών με εξετάσεις στα ΠΠΣ το σχολικό έτος 2013-14. Ετσι, η μεγάλη ζήτηση των ΠΠΣ οφείλεται κυρίως σε παράγοντες προϋπάρχοντες της αριστείας, παράγοντες όπως είναι η καλή παράδοση και ιστορία επιτυχιών, το κεκτημένο καλό παιδαγωγικό κλίμα, η ερευνητική σύνδεση με το πανεπιστήμιο, οι εθελοντικοί όμιλοι ερευνητικών και δημιουργικών δραστηριοτήτων, καθώς και στο συγκυριακό, τα τελευταία χρόνια, γεγονός ότι με την οικονομική κρίση τα ιδιωτικά σχολεία είναι πλέον πολύ ακριβά για το μέσο οικογενειακό βαλάντιο.
Από την άλλη, ο θεσμός της αριστείας που υλοποιήθηκε όχι μόνο δεν αποδεικνύεται αξιοζήλευτη εκπαιδευτική καινοτομία αλλά, αντιθέτως, καταστρατηγεί και στην πράξη ακυρώνει τον ίδιο τον διακηρυγμένο στόχο του Πειραματικού Σχολείου. Τα όποια ευρήματα από την πειραματική δοκιμή νέων προγραμμάτων σπουδών και μεθόδων διδασκαλίας στο σχολείο αριστείας δεν μπορεί να τύχουν εφαρμογής στα υπόλοιπα σχολεία, καθώς έχουν δοκιμαστεί σε ένα ειδικής σύνθεσης (υψηλής βαθμολογικής επίδοσης) δείγμα μαθητικού πληθυσμού. Είναι ενδεικτικό εδώ ότι οι υποστηρικτές της αριστείας αρκούνται –στην καλύτερη περίπτωση, με ευφυολογήματα– στο να ξορκίζουν αυτή την ενοχλητική ένσταση.
Οπως διαβάσαμε, στα δύο τελευταία χρόνια που εφαρμόστηκε η εισαγωγή των μαθητών στα ΠΠΣ με εξετάσεις οι «συστηματικές προσπάθειες εκπαιδευτικής αριστείας και δημιουργικότητας […] αποδεδειγμένα είχαν αρχίσει να αποδίδουν τους πρώτους καρπούς» (Γ. Αντωνίου, «Η Καθημερινή», 17-2-2015). Ιδού μερικοί από αυτούς τους καρπούς: οι αρχικές διακηρύξεις ότι τα θέματα των εξεταζόμενων μαθημάτων θα αποτελούνταν από τεστ δεξιοτήτων αμέσως ξεχάστηκαν, η ακριβής γνώση της εξεταστέας ύλης γρήγορα αποδείχθηκε κλειδί για την επιτυχία και έτσι η αναγκαιότητα της φροντιστηριακής προετοιμασίας θριάμβευσε πάλι στη νέα αγορά των 12χρονων και 15χρονων υποψηφίων μαθητών. Ενδεικτικό αποτέλεσμα που «κοσμεί» τη νέα σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού των ΠΠΣ είναι η δραματική μείωση του ποσοστού παιδιών μεταναστών. Είναι μήπως αυτά χαρακτηριστικά ενός σχολείου που φιλοδοξεί να αποτελέσει μεταρρυθμιστικό ορόσημο στη δημόσια εκπαίδευση;
Η διάγνωση που προκύπτει είναι ότι αν κινδυνεύουν από κάτι τα ΠΠΣ, αυτό δεν είναι παρά η ιδεοληπτική ταύτιση του πειραματικού με τον πρότυπο χαρακτήρα τους. Οπως η επιτυχία των Πειραματικών Σχολείων δεν μπορεί να πιστωθεί στον θεσμό της αριστείας, έτσι και η αποτυχία του θεσμού της αριστείας δεν μπορεί να θεωρηθεί καταδίκη των Πειραματικών Σχολείων. Με άλλα λόγια, η κατάργηση του θεσμού της αριστείας όχι μόνο δεν απαξιώνει τα σχολεία αυτά, αλλά αποκαθιστά την κανονική λειτουργία τους.
Το δίδαγμα από τη λειτουργία των Πειραματικών Σχολείων συνοψίζει η εξής απλή αλήθεια: ό,τι καθιστά καλό ένα Πειραματικό Σχολείο θα αρκούσε να καταστήσει εξίσου καλό οποιοδήποτε δημόσιο σχολείο.
* εκπαιδευτικός στο 2ο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Αθήνας
