OpenLeft


Ανεξάρτητα από το ποιος τράβηξε τη σκανδάλη, αυτή η τρομοκρατική πράξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αχαλίνωτη σοβινιστική προπαγάνδα του Κρεμλίνου που, χρόνια τώρα, αποτελεί κομμάτι της επιθετικής εξωτερικής πολιτικής του. Μια απ' τις κύριες πτυχές αυτής της προπαγάνδας, από την ομιλία του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν για την προσάρτηση της Κριμαίας και μετά, είναι η ρητορεία του μίσους περί «πέμπτης φάλαγγας» και «εθνοπροδοτών», εν ονόματι της ενότητας του έθνους στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Ένας από τους «εσωτερικούς εχθρούς» ήταν και ο Μπόρις Νεμτσόφ.
Είναι αλήθεια ότι ο Νεμτσόφ υπήρξε ένας από τους κύριους εκπρόσωπους της ελίτ του Γέλτσιν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος (μαζί με άλλους, λ.χ. τον Πούτιν) για πολλές από τις κοινωνικές καταστροφές και τα πολιτικά εγκλήματα αυτής της περιόδου. Οι απόψεις του θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως δεξιές φιλελεύθερες, και ο προσανατολισμός της εξωτερικής του πολιτικής φιλοαμερικανικός. Παρόμοιες απόψεις κυκλοφορούν ακόμη και σήμερα, ανάμεσα σε άτομα της πολιτικής ή επιχειρηματικής ελίτ. Ωστόσο, ο πιο σημαντικός άγραφος κανόνας είναι η απόλυτη απαγόρευση δημόσιας κριτικής των ενεργειών του Κρεμλίνου στην Ουκρανία. Αυτόν ακριβώς τον κανόνα παραβίαζε συστηματικά ο Νεμτσόφ, μια παραβίαση που τον ανέβασε ψηλά στη λίστα των «εσωτερικών εχθρών».
Βέβαια, η δολοφονία του Νεμτσόφ αποτέλεσε δυσάρεστη έκπληξη για την κυβέρνηση, η οποία καταβάλει μια έσχατη προσπάθεια να διατηρήσει την ψευδαίσθηση της σταθερότητας και του ελέγχου της χώρας. Υπάρχουν διάφορα ενδεχόμενα σχετικά με το ποιος μπορεί να διέταξε την εκτέλεση. Πιθανόν, κύκλοι από την εκτεταμένη ομάδα των ατόμων που ασχολούνται με την ασφάλεια της Ρωσίας και έχουν συμφέρον να πυροδοτούν τις εντάσεις. Άλλες εκδοχές περιλαμβάνουν τα μέλη ομάδων που σε γενικές γραμμές προσδιορίζονται ως «αντι-Μαϊντάν», καθώς και βετεράνους των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη λεγόμενη «Νέα Ρωσία» [οι ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας που κήρυξαν την ανεξαρτησία τους], ακόμα και πληρωμένους μισθοφόρους του προέδρου της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ. Σε κάθε περίπτωση, το τι θα ακολουθήσει εξαρτάται από το πώς θα αντιδράσει η κοινωνία σε αυτό τον φόνο. Η ατζέντα έχει αλλάξει. Η δολοφονία είναι το πιο σημαντικό πολιτικό ζήτημα αυτή τη στιγμή στη χώρα.

*To κείμενο ήταν το εντιτόριαλ του αριστερού ρωσικού σάιτ Open Left την επόμενη της δολοφονίας. Δημοσιεύτηκε την ίδια μέρα στα αγγλικά στο LeftEast (μετάφραση: Thomas Callahan)


Ο θάνατος ενός Ρώσου φιλελεύθερου

του Μαρκ Έιμς

O Νεμτσόφ ήταν ένα πολύ διαφορετικό είδος φιλελεύθερου ή «υπερ-φιλελεύθερου» από εκείνο που έχουμε συνηθίσει. Υπ' αυτή την έννοια, ποτέ δεν υπήρξε ανειλικρινής και δειλός. Αλλά ως ένας από τους ηγέτες της καταστροφικής φιλελευθεροποίησης του 1990, ο Νεμτσόφ υπήρξε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό το πρόβλημα, παρά η λύση του. Ακόμη και όταν βρισκόταν στην εξουσία, στα τέλη της εποχής Γέλτσιν ως αναπληρωτής πρωθυπουργός του μισοπεθαμένου μπεκρή και πιθανότερος διάδοχός του, ο Νεμτσόφ αντιπροσώπευε τη χειρότερη και πιο ρηχή εκδοχή της «εικονικής πολιτικής» στη φιλελευθεροποιημένη Ρωσία. Μιας πολιτικής δημοσίων σχέσεων που έφτασε στο αποκορύφωμα της με τον άνθρωπο που υποστήριξε ο Νεμτσόφ για την προεδρία της Ρωσίας το 2000: τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Ας πάμε πίσω στην εποχή που ο Νεμτσόφ ορίστηκε από τον Γιέλτσιν ως αναπληρωτής πρωθυπουργός τον Μάρτιο του 1997, μόλις δύο μήνες από όταν κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του The eXile.1 Όλοι στη Δύση ξετρελάθηκαν με τον Νεμτσόφ, τον όμορφο νεαρό κυβερνήτη της του Νίζνι Νοβογκορόντ και θιασώτη της ελεύθερης αγοράς. Ο Λάρι Σάμερς, υπεύθυνος για τη ρωσική πολιτική της κυβέρνησης Κλίντον από τη θέση του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ, χαιρέτισε τον διορισμό Νεμτσόφ, χαρακτηρίζοντας το δίδυμο Νεμτσόφ- Τσουμπάις ως «οικονομική Dream Team». Όταν ο Νεμτσόφ ταξίδεψε στην Ιαπωνία, εντυπωσίασε τον κόσμο των μήντια, περιγράφοντας μια συνάντησή του με ιάπωνες επιχειρηματίες στους οποίους έδωσε τον αριθμό του κινητού του για να τον καλέσουν αν είχαν οποιοδήποτε πρόβλημα στις δραστηριότητές τους επί ρωσικού εδάφους.
Στην πραγματικότητα, το «θαύμα» του Νεμτσόφ στο Νίζνι Νόβγκοροντ ήταν, όπως και όλα τα κατορθώματά του, ζήτημα έξυπνων δημοσίων σχέσεων, πίσω από τις οποίες κρυβόταν μια ωμή πραγματικότητα.
Ο Νεμτσόφ εισήλθε στο Κρεμλίνο ως «νέος μεταρρυθμιστής», πολέμιος της διαφθοράς, υποσχόμενος στη Ρωσία έναν δίκαιο, καθαρό, «δυτικό» καπιταλισμό. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να περάσει έναν νόμο αναγκάζοντας τους κυβερνητικούς γραφειοκράτες να αλλάξουν τα ξένα αυτοκίνητα τους με τα ρώσικα Volgas -- που απλώς «έτυχε» να παράγονται στο Νίζνι Νόβγκοροντ. Στη συνέχεια προώθησε διατάγματα για την καταπολέμηση της διαφθοράς τα οποία, έπειτα από προσεκτική ανάγνωση, χαρακτηρίστηκαν «παραθυράκια μέσω των οποίων θα μπορούσε να περάσει ένας ολόκληρος στόλος Volgas». Τα διατάγματα υποτίθεται ότι τερμάτιζαν ένα από τα χειρότερα παραδείγματα διαφθοράς της εποχής Γέλτσιν: τους στημένους διαγωνισμούς για τις δημόσιες συμβάσεις. Τα διατάγματα του Νεμτσόφ μιλούσαν για ανοικτές, διαφανείς και ανταγωνιστικές προσφορές, εκτός από τις περιπτώσεις που κλειστές μη ανταγωνιστικές προσφορές κρίνονται ως «η καλύτερη μέθοδος». Με άλλα λόγια, όχι μόνο δεν άλλαξε τίποτα, αλλά επιπλέον η νόθευση των διαγωνισμών απέκτησε νομιμοποίηση, χάρη στον Νεμτσόφ.
Μετά την οικονομική κατάρρευση, φάνηκε ότι ολόκληρη η σάπια νεοφιλελεύθερη ελίτ της εποχής Γέλτσιν όδευε προς την εξορία ή στη φυλακή, μέχρι την έλευση του Βλαντιμίρ Πούτιν που, σαν σωτήρας πάνω σε λευκό άλογο, κατέφθασε εκκινώντας από το άντρο της Λουμπιάνκα για να σώσει τους νεοφιλελεύθερους της Ρωσίας. Θα περιμέναμε από φιλελεύθερους σαν τον Νεμτσόφ να μην υποστηρίξει έναν αυταρχικό ηγέτη σαν τον Πούτιν, ιδιαίτερα μετά την κήρυξη του δεύτερου αιματηρού πόλεμου στην Τσετσενία.
Στην πραγματικότητα, οι νεοφιλελεύθεροι θεώρησαν ότι βρήκαν τον σωτήρα τους, έναν ρώσο Πινοσέτ, που θα τον έχουν υπό τον έλεγχό τους, καθώς ο Πούτιν ήταν ένας από αυτούς. Βέβαια, το ότι ήταν ένας απ' αυτούς είναι κάτι το οποίο ίσχυε και ισχύει ακόμα σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Μετά την εκλογή Πούτιν με την υποστήριξη των οπαδών της ελεύθερης αγοράς, ο Νεμτσόφ παρέμεινε για τα επόμενα χρόνια ηγετική φωνή της Δούμας. Ακόμη και μετά τη συντριβή του φιλελεύθερου κόμματός του στις εκλογές του 2003, παρέμεινε στην νομοταγή αντιπολίτευση. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, καθώς ο Πούτιν δεν είχε καμία ανάγκη έναν αναξιόπιστο φιλελεύθερο από την εποχή του Γιέλτσιν και το 2007, ο Νεμτσόφ άρχισε να προσεγγίζει την πιο ριζοσπαστική αντιπολίτευση με επικεφαλής τον πρώην αρθρογράφο του eXile Έντουαρντ Λιμόνοφ και τον παγκόσμιο πρωταθλητή σκακιού Γκάρι Κασπάροφ.
Αλλά ακόμα και έως το 2008, ο Νεμτσόφ όπως και άλλοι κορυφαίοι φιλελεύθεροι της δεκαετίας του '90, ήταν συγκρατημένος στην αντιπαράθεσή του με τον Πούτιν. Ποτέ δεν φάνηκε να θέλει να κόψει όλες τις γέφυρες με το Κρεμλίνο και να συγκρουστεί μετωπικά, όπως ο Λιμόνοφ. Ρώτησα τον Λιμόνοφ γιατί ο Νεμτσόφ, η Χακαμάντα και οι άλλοι κρατούσαν αυτήν τη στάση απέναντι στον Πούτιν το 2007. Αξίζει να παραθέσω την απάντησή του:
«Ο λόγος είναι πολύ απλός. Το καθεστώς Πούτιν είναι ένα νεοφιλελεύθερο καθεστώς. Έτσι είναι φυσικό οι νεοφιλελεύθεροι όπως η Χακαμάντα ή ο Νεμτσόφ να μην αντιτίθενται σοβαρά. Ρίξτε απλώς μια ματιά στο οικονομικό πρόγραμμα του Πούτιν: χαμηλή φορολογία, συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια των ολιγαρχών, σφιχτοί προϋπολογισμοί. Η ιδεολογία του Κρεμλίνου είναι βασικά η ίδια με εκείνη του Νεμτσόφ και της Χακαμάντα· ίσως διαφωνούν μόνο σε κάποιες λεπτομέρειες».
Η πολιτική του Νεμτσόφ, από τότε που έγινε αντιπολίτευση, διέφερε ελάχιστα από την πολιτική του που ακολουθούσε όταν εισήλθε στο Κρεμλίνο επί Γιέλτσιν το 1997: στόχος της, πάντα, η καταπολέμηση της διαφθοράς. Είναι η ίδια κακόφωνη νεοφιλελεύθερη μελωδία που κάθε τόσο ηχεί στ' αυτιά μας. Η καταπολέμηση της διαφθοράς δεν είναι πολιτική, είναι κάποιου είδους φιλοδοξία που έχει πάντα έναν τρόπο να συνοδεύεται από νεοφιλελεύθερες, ολιγαρχικές και αυταρχικές πολιτικές -- τουλάχιστον στην εποχή μας αυτό κάνει.

Mark Ames είναι αμερικανός δημοσιογράφος που ζει στη Μόσχα, εκδότης του περιοδικού the eXile Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο σάιτ pando.com (το εντοπίσαμε από το facebook της Μαρίγια Ιβάντσεβα)

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

1 Αγγλόφωνη δεκαπενθήμερη εφημερίδα, που εκδίδεται στη Μόσχα από το 1997. Φιλοξενεί άρθρα ερευνητικής δημοσιογραφίας και έχει έντονα σατιρικό χαρακτήρα. Απευθύνεται κυρίως στους ξένους της πόλης. Ιδρυτής της ο Μ. Έιμς (Σ.τ.Μ.).