του Δημήτρη Σεβαστάκη
Η κατάρριψη του μαλαισιανού αεροσκάφους δίνει ακόμα μεγαλύτερο βάθος στην ουκρανική σύγκρουση, αποκαλύπτοντας αβυσσώδεις γεωπολιτικές προεκτάσεις που μάλλον θα έχουν διάρκεια και δύσκολα προβλέψιμες επιπτώσεις. Όπως, επίσης, η πλήρης ρευστοποίηση στη Μέση Ανατολή, που εκφράζει τον βίαιο ανασχεδιασμό του κληροδοτήματος της αποικιοκρατίας και που επίσης θα έχει απρόβλεπτες, οικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις. Η ίδια η κρίση είτε στην «ταπεινή» ελληνική εκδοχή της (κρίση χρέους και ενοχών, άρα εύκολα ποσοτικοποιημένη ερμηνεία της) είτε στην πιο σύνθετη -ευρωπαϊκή της- διάσταση (κρίση οικονομικής, πολιτικής ταυτότητας και θεσμοποιήσεων) δημιουργεί μια εξέχουσα και ακανόνιστη πίεση στη χώρα μας.
Η κατάρριψη του μαλαισιανού αεροσκάφους δίνει ακόμα μεγαλύτερο βάθος στην ουκρανική σύγκρουση, αποκαλύπτοντας αβυσσώδεις γεωπολιτικές προεκτάσεις που μάλλον θα έχουν διάρκεια και δύσκολα προβλέψιμες επιπτώσεις. Όπως, επίσης, η πλήρης ρευστοποίηση στη Μέση Ανατολή, που εκφράζει τον βίαιο ανασχεδιασμό του κληροδοτήματος της αποικιοκρατίας και που επίσης θα έχει απρόβλεπτες, οικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις. Η ίδια η κρίση είτε στην «ταπεινή» ελληνική εκδοχή της (κρίση χρέους και ενοχών, άρα εύκολα ποσοτικοποιημένη ερμηνεία της) είτε στην πιο σύνθετη -ευρωπαϊκή της- διάσταση (κρίση οικονομικής, πολιτικής ταυτότητας και θεσμοποιήσεων) δημιουργεί μια εξέχουσα και ακανόνιστη πίεση στη χώρα μας.
Ξέρουμε ότι σε μεγάλο βαθμό η κρίση είναι κυματισμός, είναι οι ποιότητες μιας δομικής σύγκρουσης ενός τμήματος του καπιταλισμού με ένα άλλο τμήμα του, μιας οικονομικής επικράτειας με μια άλλη, είναι κρίση συστημικής μορφής και νοηματοδοτήσεων. Πώς, λοιπόν, εσωτερικεύει η ελληνική πολιτική ελίτ τις τεκτονικές αλλαγές παγκόσμιου πολέμου που συντελούνται και εκδιπλώνονται; Φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ. Έτσι. Μικρά, ευθυνόφοβα και αυτιστικά. Αυτή είναι η κύρια γραμμή πολιτικής άμυνας που συνθέτει εξωτερική και εσωτερική πολιτική. Λογικό. Όταν μεταβάλλει σε κεντρικό πολιτικό επίδικο την ημερομηνία στο γάλα, το άνοιγμα τις Κυριακές και το «παρακολουθούμε τις εξελίξεις» στα εξωτερικά, τι πολιτική παραγωγή να περιμένει κανείς;
Το λεγόμενο πολιτικό σύστημα αδυνατεί να καταλάβει, δεν μπορεί ούτε καν να προσδεθεί σε ένα άρμα, μήπως γλυτώσει κάτι (αυτό το οποίο έκανε εκ παραδόσεως η ελλειμματική ελληνική πολιτική). Αυτό που φαίνεται δεν είναι μόνο αδυναμία να συνθέσει πολιτική, αλλά και τεχνική αδυναμία ακόμα και στοιχειώδους ανάλυσης των παραμέτρων. Δεν μπορεί, έτσι, να εντάξει τη δυναμική της ελληνικής κρίσης στη δυναμική των ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων ώστε να εκμεταλλευτεί ένα πιο επωφελές πεδίο διαχείρισης και διαπραγμάτευσης.
Έτσι, με το υπαλληλίστικο «ζουμ» στο μικρό, στο αποσπασμένο και έλασσον, δεν έχει καμιά ελπίδα να «πάρει κάτι». Π.χ., κάποιο αντάλλαγμα για το ότι προσφέρει στη Δύση ένα προχωρημένο φυλάκιο δίπλα στον βρασμό. Το ότι έναντι αυτής της προφανούς και πολυεπίπεδης αδυναμίας προτάσσεται το για όλα «φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ» εκφράζει τη μία πλευρά της γενικής πολιτικής ανεπάρκειας. Ένα τμήμα της Αριστεράς νομίζει ότι όσο εξαθλιώνεται ο κόσμος τόσο ριζοσπαστικοποιείται. Εκεί βασίζει τον μεσσιανισμό της, τη διασπορά κυβερνητικών ονειρώξεων, τη συνεργατική (ή αντισυνεργατική - ανάλογα το κόμμα) πολιτική της έναντι των όμορων δυνάμεων. Αυτή η εκδοχή της Αριστεράς θεωρεί ότι το εξαρτημένο και μεταπρατικό σύστημα δουλεύει για λογαριασμό της. Λάθος. Όσο επιθετικά εξαθλιώνεται ο κόσμος, τόσο συντηρητικοποιείται. Όσο πιέζεται, ασφυκτιά, όσο θεωρεί αδιανόητο αυτό που συμβαίνει, τόσο το θεωρεί και αυτονόητο. Το αδιανόητο, αυτονόητο. Αυτή είναι μία από τις διαστροφές.
Η άλλη είναι η καταπληκτική απόσπαση του αποτελέσματος από την αιτία. Δεν υπάρχει αιτιώδης σχέση. Το κακό έχει ως αιτία το κακό. Ο φόρος έχει ως αιτία τον ίδιο τον φόρο ή το πολύ-πολύ τον υπάλληλο που τον εισπράττει. Η κοινωνική πίεση έχει ως αιτία τους πολλούς που είναι δίπλα μου και όχι τη δομή παραγωγής, κράτους και εξουσίας. Υπερβάλλω ίσως. Αναγνωρίζονται και ένοχοι: Φταίνε οι αορίστως και γενικά κακοί, που κυβερνούν. Γιατί ο κόσμος, όσο εξαθλιώνεται, χάνει απ' τα μάτια του τον ένοχο αοριστοποιώντας τον, ή γιατί απλώς τον προσωποποιεί; (Και τα δύο είναι μορφές απόκρυψης.) Είναι πολύ δυνατότερη παράσταση ο συμπολίτης, ο διπλανός, από την αόριστη κυβερνητική εξουσία. Ένας νόμος είναι λιγότερο ορατός από τον τύπο στο γκισέ. Θέλει αναπαραστατική δύναμη να δεις την αιτία (μια σχετικά αφηρημένη έννοια δηλαδή) και είναι πολύ πιο εύκολο να τη δεις στον άσχημο διπλανό σου που σε πιέζει στο λεωφορείο. Καυγάδες στις ουρές της ΔΕΗ, στον δρόμο με τα αλάρμ των διπλοπαρκαρισμένων, με την κεφάλα του μπροστινού σου στο σινεμά. Καυγάδες και μια αφιλτράριστη κακότητα. Το μίσος για τον διπλανό, οι ανταγωνισμοί μέσα στην τρύπα, διαμορφώνουν νέα πολιτικά πρωτόκολλα που δεν περιέχουν την Αριστερά.
Το σύστημα, επειδή διαχειρίζεται θεμελιώδεις ψυχοδομές του μαζικού ανθρώπου, μεταβάλλει εύκολα το ελάττωμά του σε στοιχείο υπεροχής. Καταστρέφει ανθρώπους, οι οποίοι όμως το στηρίζουν, για να συμφιλιωθούν είτε με τα συνεχόμενα και μακροχρόνια εκλογικά λάθη τους, είτε για να δικαιολογήσουν την εσωτερική αδράνειά τους, είτε για να αιτιολογήσουν την πεποίθηση ότι όλα όσα αποφασίζονται και τους βασανίζουν είναι αναπότρεπτα και αμετάκλητα. Έχει διαμορφωθεί, λοιπόν, μια υπόγεια, διάχυτη συντηρητική κουλτούρα. Νομίζω, χωρίς επιστροφή.
Αυτή η δεύτερη μορφή ανεπάρκειας, η λαϊκή ανεπάρκεια, η αδυναμία του «λαού» να συλλογιστεί πολιτικά, ολοκληρώνει το οικοδόμημα με τη συστημική ανεπάρκεια που περιέγραψα στην αρχή. Μια βαθιά κοινωνική πολιτισμική αναδίπλωση προς τη συλλογική αβλεψία, ένας συντηρητισμός επεκτεινόμενος που διατρέχει όλες τις παρατάξεις και με τον οποίο πρέπει να ζήσουμε, τον οποίον πρέπει να εκλογικεύσουμε, να λύσουμε θεωρητικά και πολιτικά, οξύνοντας νέα πολιτικά εργαλεία και διατηρώντας την ανθρωπιά μέσα στην οδύνη. Ή, αλλιώς, να αφεθούμε να μας καταπιεί.
* Ο Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, αν. καθηγητής ΕΜΠ
