του Παντελή Μπουκάλα
Δεν έχουν
όλα τα ποιήματα θυμική αφορμή και ρίζα σε αυθεντική συγκίνηση. Πολλά
είναι φιλολογικές κατασκευές και επιδείξεις τεχνικής επάρκειας·
διεκπεραιώνονται με τη μνήμη των δαχτύλων μόνο και δίχως βαθύτερη
ταραχή. Τέτοια έχει αρκετά η Παλατινή Ανθολογία. Λογικό, αφού
καλύπτει μια χιλιετία στιχουργικής παραγωγής. Οι μιμητές και οι
επιπολαιογράφοι δεν έλειψαν ποτέ στην ιστορία των γραμμάτων. Ανάμεσα στα
συμποτικά επιγράμματα της Παλατινής ας πούμε, ορισμένα
υιοθετούν και αναπαράγουν –άνευρα– παλιά μοτίβα, ο γραφιάς τους όμως
φαίνεται σαν να μη δοκίμασε ποτέ τις χαρές του Διόνυσου. Σαν να τις είχε
απλώς ακουστά. Αλλά έτσι δεν γίνεται δουλειά. Ούτε ποίηση.
Ένα πάντως
από τα συμποτικά είναι ξεκάθαρο πως έχει πραγματική αφορμή και επίσης
πραγματικό θυμό μέσα του. Το έγραψε ο Αντίπατρος από τη Θεσσαλονίκη,
επιγραμματοποιός της εποχής του Αυγούστου. Τέσσερις στίχοι είναι όλοι κι
όλοι:
Ού μοι Πληϊάδων φοβερή δύσις, ουδέ θαλάσσης
ωρύον στυφελώ κύμα περί σκοπέλω,
ουδ’ όταν αστράπτη μέγας ουρανός, ως κακόν άνδρα
ταρβέω, και μύθων μνήμονας υδροπότας.
Μεταφράζω,
προσημειώνοντας πως με τη δύση της Πούλιας, τον δικό μας Νοέμβριο, οι
αρχαίοι κρατούσαν τα πλοία τους αραγμένα στα λιμάνια, από το φόβο της
φουρτούνας:
Δεν με τρομάζει η Πούλια στο βασίλεμά της ουδέ το κύμα
που ωρύεται σπώντας σε βράχους κοφτερούς ούτε του απέραντου
ουρανού οι αστραπές, όσο ένας άνθρωπος κακόψυχος
κι οι νεροπότες, που τα μεθυσμένα λόγια μας θυμούνται.
Τι θέλει να
πει ο ποιητής; Απλό: Με τη φύση, όσο άγριες κι αν είναι οι εκδηλώσεις
της, θα βρεις έναν τρόπο να τα βγάλεις πέρα. Αλλά με τον «κακόν άνδρα»
(συνώνυμα του «κακός» κατά Liddell-Scott: ανάξιος, μηδαμινός, ελεεινός,
άθλιος, πονηρός, φαύλος) θα δυσκολευτείς πολύ περισσότερο, γιατί η
κακότητά του, βαθιά ριζωμένη, ένα σύστημα ζωής πια, ένα επάγγελμα, είναι
σκέτος φόβος. Και είναι φόβος και τρόμος, χειρότερος δηλαδή και από τις
τρικυμίες και από τους κακόψυχους, ο αγύρτης που, ενόσω η παρέα πίνει
και ελευθερώνεται, αυτός πίνει νερό, ώστε, νηφάλιος, να κρατάει
λεπτομερείς σημειώσεις για το τι λέει ο καθένας. Και να έχει έτσι υλικό
για να τους εκβιάζει την επομένη· να τους απειλεί ότι θα τους εκθέσει
ανεπανόρθωτα στα μάτια των οικείων τους ή των αντιπάλων τους, αν,
εξαναγκασμένοι, δεν του κάνουν κάποιο χατίρι. Σε κάποιες περιπτώσεις
μάλιστα, οι νεροπότες ήταν εντεταλμένοι χαφιέδες των αρχόντων.