Και τώρα, τι; Αλλά η Αριστερά δεν είναι ακόμα πρώτη δύναμη. Οταν
γίνει, θα τεθεί το ερώτημα. Ομως: Ποια Αριστερά; Κατά την ηγεσία του
ΚΚΕ, Αριστερά είναι μόνο το ΚΚΕ. Για κάθε σοβαρό πολίτη, αντίθετα,
Αριστερά είναι, παρά τις διαφορές τους, διαφορές κουλτούρας, τακτικής,
στρατηγικής, ακόμα και διαφορές κοσμοθεωρητικών αντιλήψεων, όλες οι
οργανώσεις οι οποίες θέτουν ως στρατηγικό στόχο τον σοσιαλισμό. Δηλαδή,
το ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ και οι οργανώσεις της λεγόμενης «εξωκοινοβουλευτικής
Αριστεράς». (Αλήθεια, αν οι οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς
υπερβούν τις καταγωγικές αγκυλώσεις τους, αυτοδιαλυθούν και ενωθούν, με
πιθανότητα τότε να μπουν στη Βουλή και να πάνε και στην Ευρωβουλή, αν
λοιπόν μπουν κ.λπ., τότε τι θα γίνει το «έξω».)
Αριστερά, πρώτη δύναμη. Αλλά αν η ηγεσία του ΚΚΕ επιμείνει να θεωρεί τον ΣΥΡΙΖΑ πρώτο εχθρό και αν η «εξωκοινοβουλευτική» Αριστερά επιμείνει στην άρνησή της, τότε το ερώτημα αφορά μόνο το πολύ πιθανό πρώτη δύναμη να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ.
Και τότε: Κυβέρνηση «με κορμό» τον ΣΥΡΙΖΑ. Απέναντι: Κεφάλαιο, τράπεζες, Ε.Ε., ιδεολογικοί και κατασταλτικοί μηχανισμοί του κράτους, νεοναζί. Μαζί μ’ αυτούς και το ΚΚΕ;
Θα αντέξει τότε ο ΣΥΡΙΖΑ; Προετοιμάζεται ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά για να αντιμετωπίσει δεξιούς και αριστερούς εχθρούς; Δηλαδή ετοιμάζεται για κυβέρνηση και για δύναμη εξουσίας; Δεν ξέρω τα εσωτερικά του ΣΥΡΙΖΑ. Φοβάμαι όμως ότι δεν έχει συνειδητοποιήσει σε βάθος την ιστορική ευθύνη την οποία αναλαμβάνει σε μια τέτοια περίπτωση. Φοβάμαι ότι κατέχεται από μια νεανική αισιοδοξία.
Ομως: Μη βιαζόμαστε! Το νέο καθεστώς της νέας, ολοκληρωτικής υποτέλειας στηρίζεται ακόμα σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Και προπαντός: Εχει και θα αξιοποιήσει εφεδρείες ώστε και με δεύτερο κόμμα τη Ν.Δ. (ή άλλο δεξιό σχήμα) να σχηματίσει μια πολυκέφαλη Λερναία Υδρα. Αυτό έγινε πρόσφατα, παλαιότερα και προπαντός στην περίοδο του Εμφυλίου.
Ας περιοριστούμε λοιπόν στο μισό αρχικό ερώτημα. (Ας θυμηθούμε το «Τι να κάνουμε» του Λένιν.)
Αρχίζουμε από ένα δεδομένο. Οτι δεν υπάρχει ελληνική κυβέρνηση. Οτι η τρόικα, μέσω των εθελόδουλων, εκποιεί τα πάντα. Οτι αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, θα καταλήξει σε μια νέα μορφή γενοκτονίας, βιολογική και πολιτισμική. Συνεπώς: Τι να κάνουμε;
Η σημερινή κρίσιμη ιστορική στιγμή απαιτεί τη συγκρότηση ενός λαϊκού μετώπου σωτηρίας, το οποίο θα διεκδικήσει την εξουσία και θα ανακόψει την πορεία προς το βάραθρο. Το μέτωπο θα μπορούσε να συγκροτηθεί στη βάση ενός ελάχιστου προγράμματος: στάση πληρωμών, ακύρωση των μνημονίων, προσπάθεια ακύρωσης της δανειακής σύμβασης (στόχος μάλλον ανέφικτος, λόγω των δρακόντειων όρων της σύμβασης), εθνικοποίηση τραπεζών, πολιτική οικονομικής ανασυγκρότησης με κύριο στόχο τον παραγωγικό τομέα κ.λπ.
Αλλά θα πει το ΚΚΕ: Εξωραϊσμός του καπιταλισμού! Και η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά: Δεν αλλάζουν οι σχέσεις παραγωγής. Λοιπόν: Επανάσταση! Ανατροπή κ.λπ. Σύμφωνοι! Κομμουνιστική απελευθέρωση! Δύο φορές σύμφωνοι! Αλλά υπάρχει σήμερα επαναστατική κατάσταση στη χώρα μας; Δείτε τα ποσοστά των αριστερών κομμάτων. Και τι έλεγε ο Λένιν στην εποχή του; Δεν θα ήταν απλώς λάθος. Θα ήταν έγκλημα να ρίξουμε την πρωτοπορία στη μάχη, προτού κερδίσει, αν όχι την υποστήριξη, τουλάχιστον την ευνοϊκή στάση της κοινωνίας. Υπάρχει λοιπόν ευνοϊκή στάση της κοινωνίας μπροστά στο ενδεχόμενο μιας επανάστασης; Η απάντηση είναι, προφανώς, αρνητική. Το γιατί, δεν είναι του παρόντος!
Εστω όμως: Ποιος θα ήταν η πρωτοπορία και ο καθοδηγητής μιας ενδεχόμενης επανάστασης; Το ΚΚΕ που ευαγγελίζεται την επιστροφή στη μορφή σοσιαλισμού που κατέρρευσε; Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά; Πέρα απ’ αυτό: Ποια δύναμη η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως πρωτοπορία, έχει διαμορφωμένη στρατηγική της πορείας προς τον σοσιαλισμό; Το ΚΚΕ; Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά; Ο ΣΥΡΙΖΑ;
Ας ηρεμήσουμε. Η πλειοψηφία των αριστερών ψηφίζει ΣΥΡΙΖΑ. Γιατί; Επειδή το πρόγραμμά του αντιστοιχεί στις ανάγκες της ιστορικής στιγμής. Στην ανάγκη σωτηρίας του ελληνικού λαού. Αρχίζουμε συνεπώς από αυτό το αίτημα.
Ναι, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μιλάει για σοσιαλισμό! Λάθος: Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει στρατηγικό στόχο τον σοσιαλισμό. Αλλο αν θα θελήσει ή αν θα μπορέσει να τον πραγματοποιήσει. Αλλά υποστηρίζουν ορισμένοι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μεταλλαχθεί σε νέο ΠΑΣΟΚ. Ας μην κάνουμε προφητείες… Αλλο το πρόγραμμα του ιστορικού (μακριά τη λήξει) ΠΑΣΟΚ και άλλο το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλος ο λαός του ΠΑΣΟΚ (αγρότες μικροαστοί, ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα, που δεν ονειρεύονταν σοσιαλισμό) και άλλος ο λαός της Αριστεράς: οι επιζώντες αγωνιστές της γενιάς μου (Αντίσταση, Εμφύλιος), οι αγωνιστές της ΕΔΑ, οι νέοι (τότε) Λαμπράκηδες, οι αγωνιστές εναντίον της χούντας, οι αγωνιστές των μετέπειτα κοινωνικών αγώνων. Ολοι αυτοί θα οδηγηθούν ως πρόβατα επί σφαγήν;
Ας μην κάνουμε προφητείες. Ας μη γινόμαστε μάντεις κακών. Στην Ιστορία, πεδίο δυνατοτήτων, τίποτε δεν προβλέπεται με βεβαιότητα και τίποτα δεν αποκλείεται. Το τυχαίο υπάρχει πάντα, εναντίον της ντετερμινιστικής μοιρολατρικής αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας.
Τι κάνουμε λοιπόν; Αγωνιζόμαστε για τη συγκρότηση του λαϊκού μετώπου σωτηρίας. Ενα ελάχιστο πρόγραμμα μπορεί να αποτελέσει τη βάση του μετώπου που θα διεκδικήσει την εξουσία. Τι θα γίνει όμως με την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ευρώ; Μέσα ή έξω; Εδώ τίθεται το ερώτημα: Ποια από τις συνιστώσες της Αριστεράς έχει πειστική απάντηση στο ερώτημα «Η Ελλάδα είναι βιώσιμη έξω από την Ε.Ε.;»; Και η διάλυση της Ε.Ε. και η επιστροφή στα έθνη-κράτη είναι ιστορική πρόοδος ή οπισθοδρόμηση; Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, επιστρέφουμε στις «εθνικές» οικονομίες, που θα είναι πηγή νέων αντιθέσεων; Οι απαντήσεις της Αριστεράς είναι απλώς συνθήματα.
Τότε τι κάνουμε; Υποστηρίζω ότι η μόνη στρατηγική διεξόδου από την κρίση είναι η οργάνωση και ο συντονισμός του εργατικού κινήματος και των αριστερών δυνάμεων, πανευρωπαϊκά, με στρατηγικό στόχο τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της Ευρώπης. Στόχος μακρινός μπροστά στη σημερινή οπισθοδρόμηση, αλλά ίσως ο μόνος μαρξιστικά ορθός.
Στο μεταξύ: Ας αρχίσει ένας δημόσιος διάλογος στην Αριστερά για την Αριστερά, για την Αριστερά και τα κινήματα, για το Μέτωπο, για το πρόβλημα της Ε.Ε., για τον σοσιαλισμό.
Η Αριστερά μας έχει το ταλέντο να κερδίζει μάχες και να χάνει τον πόλεμο. Θα σταθεί σήμερα στο ύψος της ιστορικής στιγμής; Ή θα συνεχίσει τον εμφύλιο, με συνέπεια τον δικό της εκφυλισμό και την καταστροφή της πατρίδας μας;
Χρόνια τώρα ορισμένοι πρόβλεπαν την κρίση και τη διάλυση του ΣΥΝ και στη συνέχεια του ΣΥΡΙΖΑ. Οι προβλέψεις δεν επαληθεύτηκαν. Σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ είναι εδώ και διεκδικεί τη διακυβέρνηση της χώρας. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο (στην εποχή μας) πείραμα. Αν στηριχτεί κριτικά από τις υπόλοιπες δυνάμεις της Αριστεράς και από ένα ισχυρό λαϊκό κίνημα, θα μπορούσε να αντέξει τον ταξικό πόλεμο. Αν αφεθεί μόνος και αν καταρρεύσει, όσοι δεν μπήκαν μαζί του στη μάχη, θα νιώθουν δικαιωμένοι λέγοντας «εμείς τα προβλέψαμε»;
Συνεπώς: Λαϊκό μέτωπο σωτηρίας. Ευρύτερο λαϊκό κίνημα που θα στηρίζει κάθε θετικό μέτρο. Κριτική στήριξη της ενδεχόμενης κυβέρνησης «με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ». Θα ανταποκριθούν στο «προσκλητήριο των καιρών» οι μαχόμενες δυνάμεις της Αριστεράς; Και αντίστοιχα, η ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ: Τι κάνει σήμερα ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των φίλων του και την κριτική στήριξη των άλλων δυνάμεων της Αριστεράς; Θα αγωνιστεί οργανωμένα και αταλάντευτα για να επιτευχθεί σήμερα το ρεαλιστικά εφικτό, δηλαδή το πρώτο βήμα της δύσκολης, επώδυνης και μακράς πορείας προς την κοινωνική απελευθέρωση; Και στη συνέχεια: Δημόσιος διάλογος μεταξύ των τριών συνιστωσών της Αριστεράς, για μια τεκμηριωμένη λύση του προβλήματος ευρώ-Ε.Ε. και για τη διαμόρφωση συγκεκριμένης στρατηγικής της πορείας προς τον σοσιαλισμό.
*Ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Αριστερά, πρώτη δύναμη. Αλλά αν η ηγεσία του ΚΚΕ επιμείνει να θεωρεί τον ΣΥΡΙΖΑ πρώτο εχθρό και αν η «εξωκοινοβουλευτική» Αριστερά επιμείνει στην άρνησή της, τότε το ερώτημα αφορά μόνο το πολύ πιθανό πρώτη δύναμη να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ.
Και τότε: Κυβέρνηση «με κορμό» τον ΣΥΡΙΖΑ. Απέναντι: Κεφάλαιο, τράπεζες, Ε.Ε., ιδεολογικοί και κατασταλτικοί μηχανισμοί του κράτους, νεοναζί. Μαζί μ’ αυτούς και το ΚΚΕ;
Θα αντέξει τότε ο ΣΥΡΙΖΑ; Προετοιμάζεται ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά για να αντιμετωπίσει δεξιούς και αριστερούς εχθρούς; Δηλαδή ετοιμάζεται για κυβέρνηση και για δύναμη εξουσίας; Δεν ξέρω τα εσωτερικά του ΣΥΡΙΖΑ. Φοβάμαι όμως ότι δεν έχει συνειδητοποιήσει σε βάθος την ιστορική ευθύνη την οποία αναλαμβάνει σε μια τέτοια περίπτωση. Φοβάμαι ότι κατέχεται από μια νεανική αισιοδοξία.
Ομως: Μη βιαζόμαστε! Το νέο καθεστώς της νέας, ολοκληρωτικής υποτέλειας στηρίζεται ακόμα σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Και προπαντός: Εχει και θα αξιοποιήσει εφεδρείες ώστε και με δεύτερο κόμμα τη Ν.Δ. (ή άλλο δεξιό σχήμα) να σχηματίσει μια πολυκέφαλη Λερναία Υδρα. Αυτό έγινε πρόσφατα, παλαιότερα και προπαντός στην περίοδο του Εμφυλίου.
Ας περιοριστούμε λοιπόν στο μισό αρχικό ερώτημα. (Ας θυμηθούμε το «Τι να κάνουμε» του Λένιν.)
Αρχίζουμε από ένα δεδομένο. Οτι δεν υπάρχει ελληνική κυβέρνηση. Οτι η τρόικα, μέσω των εθελόδουλων, εκποιεί τα πάντα. Οτι αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, θα καταλήξει σε μια νέα μορφή γενοκτονίας, βιολογική και πολιτισμική. Συνεπώς: Τι να κάνουμε;
Η σημερινή κρίσιμη ιστορική στιγμή απαιτεί τη συγκρότηση ενός λαϊκού μετώπου σωτηρίας, το οποίο θα διεκδικήσει την εξουσία και θα ανακόψει την πορεία προς το βάραθρο. Το μέτωπο θα μπορούσε να συγκροτηθεί στη βάση ενός ελάχιστου προγράμματος: στάση πληρωμών, ακύρωση των μνημονίων, προσπάθεια ακύρωσης της δανειακής σύμβασης (στόχος μάλλον ανέφικτος, λόγω των δρακόντειων όρων της σύμβασης), εθνικοποίηση τραπεζών, πολιτική οικονομικής ανασυγκρότησης με κύριο στόχο τον παραγωγικό τομέα κ.λπ.
Αλλά θα πει το ΚΚΕ: Εξωραϊσμός του καπιταλισμού! Και η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά: Δεν αλλάζουν οι σχέσεις παραγωγής. Λοιπόν: Επανάσταση! Ανατροπή κ.λπ. Σύμφωνοι! Κομμουνιστική απελευθέρωση! Δύο φορές σύμφωνοι! Αλλά υπάρχει σήμερα επαναστατική κατάσταση στη χώρα μας; Δείτε τα ποσοστά των αριστερών κομμάτων. Και τι έλεγε ο Λένιν στην εποχή του; Δεν θα ήταν απλώς λάθος. Θα ήταν έγκλημα να ρίξουμε την πρωτοπορία στη μάχη, προτού κερδίσει, αν όχι την υποστήριξη, τουλάχιστον την ευνοϊκή στάση της κοινωνίας. Υπάρχει λοιπόν ευνοϊκή στάση της κοινωνίας μπροστά στο ενδεχόμενο μιας επανάστασης; Η απάντηση είναι, προφανώς, αρνητική. Το γιατί, δεν είναι του παρόντος!
Εστω όμως: Ποιος θα ήταν η πρωτοπορία και ο καθοδηγητής μιας ενδεχόμενης επανάστασης; Το ΚΚΕ που ευαγγελίζεται την επιστροφή στη μορφή σοσιαλισμού που κατέρρευσε; Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά; Πέρα απ’ αυτό: Ποια δύναμη η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως πρωτοπορία, έχει διαμορφωμένη στρατηγική της πορείας προς τον σοσιαλισμό; Το ΚΚΕ; Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά; Ο ΣΥΡΙΖΑ;
Ας ηρεμήσουμε. Η πλειοψηφία των αριστερών ψηφίζει ΣΥΡΙΖΑ. Γιατί; Επειδή το πρόγραμμά του αντιστοιχεί στις ανάγκες της ιστορικής στιγμής. Στην ανάγκη σωτηρίας του ελληνικού λαού. Αρχίζουμε συνεπώς από αυτό το αίτημα.
Ναι, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μιλάει για σοσιαλισμό! Λάθος: Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει στρατηγικό στόχο τον σοσιαλισμό. Αλλο αν θα θελήσει ή αν θα μπορέσει να τον πραγματοποιήσει. Αλλά υποστηρίζουν ορισμένοι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μεταλλαχθεί σε νέο ΠΑΣΟΚ. Ας μην κάνουμε προφητείες… Αλλο το πρόγραμμα του ιστορικού (μακριά τη λήξει) ΠΑΣΟΚ και άλλο το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλος ο λαός του ΠΑΣΟΚ (αγρότες μικροαστοί, ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα, που δεν ονειρεύονταν σοσιαλισμό) και άλλος ο λαός της Αριστεράς: οι επιζώντες αγωνιστές της γενιάς μου (Αντίσταση, Εμφύλιος), οι αγωνιστές της ΕΔΑ, οι νέοι (τότε) Λαμπράκηδες, οι αγωνιστές εναντίον της χούντας, οι αγωνιστές των μετέπειτα κοινωνικών αγώνων. Ολοι αυτοί θα οδηγηθούν ως πρόβατα επί σφαγήν;
Ας μην κάνουμε προφητείες. Ας μη γινόμαστε μάντεις κακών. Στην Ιστορία, πεδίο δυνατοτήτων, τίποτε δεν προβλέπεται με βεβαιότητα και τίποτα δεν αποκλείεται. Το τυχαίο υπάρχει πάντα, εναντίον της ντετερμινιστικής μοιρολατρικής αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας.
Τι κάνουμε λοιπόν; Αγωνιζόμαστε για τη συγκρότηση του λαϊκού μετώπου σωτηρίας. Ενα ελάχιστο πρόγραμμα μπορεί να αποτελέσει τη βάση του μετώπου που θα διεκδικήσει την εξουσία. Τι θα γίνει όμως με την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ευρώ; Μέσα ή έξω; Εδώ τίθεται το ερώτημα: Ποια από τις συνιστώσες της Αριστεράς έχει πειστική απάντηση στο ερώτημα «Η Ελλάδα είναι βιώσιμη έξω από την Ε.Ε.;»; Και η διάλυση της Ε.Ε. και η επιστροφή στα έθνη-κράτη είναι ιστορική πρόοδος ή οπισθοδρόμηση; Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, επιστρέφουμε στις «εθνικές» οικονομίες, που θα είναι πηγή νέων αντιθέσεων; Οι απαντήσεις της Αριστεράς είναι απλώς συνθήματα.
Τότε τι κάνουμε; Υποστηρίζω ότι η μόνη στρατηγική διεξόδου από την κρίση είναι η οργάνωση και ο συντονισμός του εργατικού κινήματος και των αριστερών δυνάμεων, πανευρωπαϊκά, με στρατηγικό στόχο τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της Ευρώπης. Στόχος μακρινός μπροστά στη σημερινή οπισθοδρόμηση, αλλά ίσως ο μόνος μαρξιστικά ορθός.
Στο μεταξύ: Ας αρχίσει ένας δημόσιος διάλογος στην Αριστερά για την Αριστερά, για την Αριστερά και τα κινήματα, για το Μέτωπο, για το πρόβλημα της Ε.Ε., για τον σοσιαλισμό.
Η Αριστερά μας έχει το ταλέντο να κερδίζει μάχες και να χάνει τον πόλεμο. Θα σταθεί σήμερα στο ύψος της ιστορικής στιγμής; Ή θα συνεχίσει τον εμφύλιο, με συνέπεια τον δικό της εκφυλισμό και την καταστροφή της πατρίδας μας;
Χρόνια τώρα ορισμένοι πρόβλεπαν την κρίση και τη διάλυση του ΣΥΝ και στη συνέχεια του ΣΥΡΙΖΑ. Οι προβλέψεις δεν επαληθεύτηκαν. Σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ είναι εδώ και διεκδικεί τη διακυβέρνηση της χώρας. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο (στην εποχή μας) πείραμα. Αν στηριχτεί κριτικά από τις υπόλοιπες δυνάμεις της Αριστεράς και από ένα ισχυρό λαϊκό κίνημα, θα μπορούσε να αντέξει τον ταξικό πόλεμο. Αν αφεθεί μόνος και αν καταρρεύσει, όσοι δεν μπήκαν μαζί του στη μάχη, θα νιώθουν δικαιωμένοι λέγοντας «εμείς τα προβλέψαμε»;
Συνεπώς: Λαϊκό μέτωπο σωτηρίας. Ευρύτερο λαϊκό κίνημα που θα στηρίζει κάθε θετικό μέτρο. Κριτική στήριξη της ενδεχόμενης κυβέρνησης «με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ». Θα ανταποκριθούν στο «προσκλητήριο των καιρών» οι μαχόμενες δυνάμεις της Αριστεράς; Και αντίστοιχα, η ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ: Τι κάνει σήμερα ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των φίλων του και την κριτική στήριξη των άλλων δυνάμεων της Αριστεράς; Θα αγωνιστεί οργανωμένα και αταλάντευτα για να επιτευχθεί σήμερα το ρεαλιστικά εφικτό, δηλαδή το πρώτο βήμα της δύσκολης, επώδυνης και μακράς πορείας προς την κοινωνική απελευθέρωση; Και στη συνέχεια: Δημόσιος διάλογος μεταξύ των τριών συνιστωσών της Αριστεράς, για μια τεκμηριωμένη λύση του προβλήματος ευρώ-Ε.Ε. και για τη διαμόρφωση συγκεκριμένης στρατηγικής της πορείας προς τον σοσιαλισμό.
*Ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
