Είναι σίγουρα βολικό: «Οταν δυσκολεύομαι να κατανοήσω τον κόσμο
γύρω μου, κατεβάζω από το ράφι ένα δοκιμασμένο ερμηνευτικό σχήμα από το
παρελθόν και προσπαθώ να τον χωρέσω σε αυτό» είπε στο «Βήμα» ο κ. Νίκος Θεοτοκάς,
καθηγητής Ιστορικής και Θεωρητικής Κοινωνιολογίας στο Πάντειο
Πανεπιστήμιο και «μαθητής του Σπύρου Ασδραχά». Σήμερα, επεσήμανε, «επικρατεί
μια ατέλειωτη φλυαρία για τα οξύτατα και σύνθετα προβλήματα που
αντιμετωπίζουμε. Διαλύεται μπροστά μας μια κοινωνία και δεν έχουμε, όπως
φαίνεται, ούτε τα εργαλεία ούτε το γλωσσάρι για να ονοματίσουμε και να
κατανοήσουμε τα πράγματα. Και αναζητούμε τυφλοσούρτες στο παρελθόν». Ο
ίδιος έχει γράψει ένα από τα πλέον εικονοκλαστικά βιβλία των τελευταίων
ετών, «Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη - Απομνημονεύματα και ιστορία»
(Βιβλιόραμα, 2012), όπου αφαιρεί από το ιστορικό πρόσωπο τα πολλαπλά και
ετερόκλητα ιδεολογικά πέπλα που το σκέπασαν στην πορεία του χρόνου. Ο
Μακρυγιάννης έχει, μαζί με άλλες μορφές της Ελληνικής Επανάστασης του
1821, την τιμητική του και κατά τη μνημονιακή περίοδο. Διάφοροι, δεξιά
και αριστερά, τον επικαλούνται για να αναθεματίσουν τους «προδότες
πολιτικούς», τις ξένες δυνάμεις και τους «τοκογλύφους δανειστές» που
ευθύνονται για τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας.
Δεν πρόκειται να ησυχάσει ο Μακρυγιάννης, κύριε Θεοτοκά. Νομίζω ότι ο «απελέκητος» λόγος του έχει επιστρατευθεί εσχάτως για να εκδιωχθεί η τρόικα…
«Ο Μακρυγιάννης, το φάντασμά του ακριβέστερα, έγινε σύμβολο που
φορτώθηκε με βαριές προσδοκίες κατοπινών καιρών. Ετσι γίνεται με τους
εθνικούς ήρωες. Μας φαίνεται φυσικό να γεννούμε και να ανατρέφουμε τους
προγόνους μας με τρόπους που ταιριάζουν στις δικές μας ανάγκες και στα
δικά μας όνειρα. Πρόκειται για αυτό που ο Φίλιππος Ηλιού όριζε ως
ιδεολογική χρήση της Ιστορίας. Είναι ώρα να δεχθούμε ότι ο επαγγελματίας
ιστορικός έχει να δώσει λόγο στην επιστήμη του και όχι στις
ιδεολογίες».
Στην Αριστερά έχει αρχίσει μια ρομαντική συζήτηση για το
ΕΑΜ βάσει των σημερινών πολιτικών συσχετισμών. Εχω την εντύπωση πάντως
ότι η χώρα δεν υπήρξε ποτέ πλειοψηφικώς αριστερή…
«Εχετε δίκιο. Πλειοψηφία της Αριστεράς δεν τεκμαίρεται από πουθενά.
Εκείνο ωστόσο που βεβαιώνουν τα τεκμήρια είναι η απόλυτη σχεδόν
ηγεμονία της στο αντιφασιστικό πατριωτικό κίνημα της "εθνικής
αντίστασης". Τελικά, το εαμικό κίνημα χάραξε ρηξικέλευθες προοπτικές
βαθιών αλλαγών, θέτοντας με τρόπο πρωτόγνωρο το αίτημα της δημοκρατίας.
Ολη αυτή η κίνηση όμως πνίγηκε στο αίμα. Και δεν μάτωσε μόνο η Αριστερά.
Πνίγηκε στο αίμα το αντιστασιακό κίνημα στο σύνολό του. Νομίζω ότι αυτό
που συνέβη στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση ήταν ένα απίστευτο έγκλημα
απέναντι στο μέλλον. Ωστόσο, ανεξάρτητα από την πορεία των πραγμάτων
στη χώρα μας, το αντιστασιακό φαινόμενο σφράγισε την Ευρώπη και
προσδιόρισε τη μοίρα της μέχρι τουλάχιστον την εποχή κυριαρχίας του
θατσερισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Δυστυχώς, στην Ελλάδα πληρώσαμε
ακριβά και ακόμα πληρώνουμε τη μεταπολεμική κυριαρχία ταγματασφαλιτών
και Μπουραντάδων».
Συμφωνείτε ότι η σημερινή Αριστερά, η αξιωματική
αντιπολίτευση της χώρας δηλαδή, έχει το «ηθικό πλεονέκτημα» έναντι των
υπολοίπων σε αυτή τη συγκυρία που λαμβάνει για πολλούς τον χαρακτήρα
μιας «ιστορικής ευκαιρίας»;
«Η ανανεωτική Αριστερά είναι ο μόνος πολιτικός οργανισμός στη χώρα
μας που έχει τολμήσει, δεκαετίες τώρα, να ανοίξει τα ντουλάπια με τους
σκελετούς και να βγάλει στο φως τα δικά της κρίματα. Κι ας της κουνάνε
το δάχτυλο εκείνοι που ακόμα λιβανίζουν τους δωσίλογους ή τους
χουντικούς. Αυτό, ναι, αποτελεί εγγύηση ήθους και τόλμης. Εχοντας αυτό
το "ηθικό πλεονέκτημα", η γεμάτη αντιφάσεις και δυσκολίες πορεία της
ανανεωτικής Αριστεράς, από την ΕΔΑ ήδη ως το άδοξο τέλος του ΚΚΕ
Εσωτερικού, κατέκτησε μια ηγεμονική θέση στην ελληνική κοινωνία και οι
ιδέες των διαφόρων και διαφορετικών εκδοχών της "κομμουνιστικής
ανανέωσης" μπόλιασαν καθοριστικά ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Υπάρχουν
συνέχειες που δουλεύουν στις συνειδήσεις των ανθρώπων με έναν τρόπο
βουβό. Ετσι, η ριζοσπαστική και ανανεωτική Αριστερά καλείται σήμερα εκ
των πραγμάτων να ανασκουμπωθεί, ν' αφήσει ήσυχους τους πεθαμένους και
να δράσει αποτελεσματικά σ' έναν ολότελα καινούργιο κόσμο, πετώντας ή
αναθεωρώντας ό,τι από τους παλαιούς της τρόπους δεν απαντά στα σημερινά
ερωτήματα. Αν έχω δημόσια σταθεί κριτικά απέναντι σε συγκεκριμένες
επιλογές του ΣΥΡΙΖΑ, έχω λόγους, νομίζω, να είμαι αισιόδοξος για εκείνα
που έρχονται. Το κόμμα αυτό ωριμάζει βιαίως και με ραγδαίους ρυθμούς.
Πασχίζει να απαλλαγεί από παρωχημένα συνταγολόγια του παρελθόντος και να
επινοήσει ρηξικέλευθα πεδία παρέμβασης και δράσης. Δύσκολη δουλειά. Και
ακόμα πιο δύσκολη είναι να εγγράψει η Αριστερά στο πολιτικό της σχέδιο
τις υπαρκτές πιθανότητες διαψεύσεων ή υποχωρήσεων, ανοίγοντας τον δρόμο
στη δράση και στις πρωτοβουλίες των ενεργών πολιτών».
Μπορεί, πιστεύετε, μια μελλοντική κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα να προκαλέσει τις οποιεσδήποτε αλλαγές στην Ευρώπη;
«Η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού οδηγεί την Ευρώπη στην
καταστροφή και στη διάλυση. Με τρόπο βίαιο για τις κοινωνίες και
διαλυτικό για τις οικονομίες και τους πολιτισμούς. Υποστηρίζω ότι το
αντιευρωπαϊκό αίσθημα που δυστυχώς αναπτύσσεται σήμερα και διευρύνεται,
από την Ιβηρική ως τα Ουράλια και από τη Μεσόγειο ως τις βόρειες
θάλασσες, είναι παράγωγο της κυρίαρχης πολιτικής που καταλύει το
κοινωνικό κράτος, τα δικαιώματα και τη δημοκρατία, όλα όσα δηλαδή
περιέχονται στην ιδέα της ευρωπαϊκής παράδοσης. Τούτη η καταστροφή, αν
και δεν αναιρεί την παραδοσιακά γνωστή μας διάκριση Αριστεράς και
Δεξιάς, θέτει επί τάπητος την ανάγκη σύστασης μιας μεγάλης συμμαχίας για
την υπεράσπιση της ευρωπαϊκής παράδοσης και προοπτικής. Και μας θυμίζει
ότι η σημερινή Ευρώπη δεν έχει πια καμία σχέση με αυτό που
οραματίστηκαν ακόμη και οι συντηρητικοί πολιτικοί που τη θεμελίωσαν. Με
αυτή την έννοια, η ευρωπαϊκή υποψηφιότητα του Αλέξη Τσίπρα έχει
βαρύνουσα σημασία, διότι θυμίζει πως το πρόβλημα της Ελλάδας - και όσων
χωρών βρίσκονται ή θα βρεθούν στην ίδια θέση - είναι κεντρικό ευρωπαϊκό
ζήτημα. Η υποψηφιότητα Τσίπρα και η δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ οδηγούν σε έναν
αναπροσανατολισμό της συζήτησης για την Ευρώπη, θυμίζοντας ότι η
νεοφιλελεύθερη Ευρώπη είτε θα αλλάξει είτε θα διαλυθεί με τον πιο
δραματικό τρόπο. Οι φιλοευρωπαίοι με τον Τσίπρα, οι αρνητές της Ευρώπης
με τους νεοφιλελεύθερους».
Φταίει, κύριε Θεοτοκά, μονάχα ο νεοφιλελευθερισμός; Στο
εσωτερικό είχε ξεφύγει το πράγμα. Δεν χρειάζονταν τα οικονομικά της
χώρας συμμάζεμα, δεν χρειαζόμαστε μεταρρυθμίσεις;
«Ο ποιητής θα απαντούσε ότι "φταίει και το κεφάλι το κακό μας".
Ασφαλώς και χρειάζονται, θέλω να πω, μεγάλες τομές στο κράτος, στην
οικονομία, στη νομοθεσία. Χρειάζεται να λειτουργεί επιτέλους το Δημόσιο,
να λειτουργούν αποτελεσματικά οι υπηρεσίες. Χρειάζονται ριζοσπαστικές
μεταρρυθμίσεις στην Υγεία, στην Παιδεία. Πρέπει να ξαναδώσουμε στη λέξη
"μεταρρύθμιση" το θετικό της περιεχόμενο. Ιδού, λοιπόν, πεδίον δόξης
λαμπρόν για την Αριστερά, τους συνοδοιπόρους και τις παραφυάδες της. Κι
εδώ ας μου επιτραπεί μια εκτίμηση, που ελπίζω να μην την υπαγορεύει μόνο
η επιθυμία. Η συμπόρευση - όχι η ενοποίηση - των κομμάτων της
ανανεωτικής Αριστεράς. Ασφαλώς, η διάσπαση έφτιαξε έχθρες που μοιάζουν
ανυπέρβλητες. Και η τρίχα γίνεται τριχιά. Η παράδοση όμως της ανανέωσης
δεν θα σταματήσει ποτέ να μας θυμίζει τις μεγάλες στιγμές και τα λόγια
των ποιητών μας. "Το θέμα είναι τώρα τι λες // Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε
// Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ // Μικροζημιές και μικροκέρδη
συμψηφίζοντας // Το θέμα είναι τώρα τι λες"».
