Ερωτήματα με αφορμή την Κύπρο

Του Χριστόφορου Παπαδόπουλου

Η διαχείριση της κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Κύπρου από το Eurogroup και το ΔΝΤ, η «λύση» που επιβλήθηκε βιαίως με το κούρεμα των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ και τη βέβαιη καταστροφή όχι μόνο του κυπριακού χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά συνολικά της κυπριακής οικονομίας, ανοίγει μια καινούργια σελίδα στο σύστημα διαχείρισης της καπιταλιστικής κρίσης στην Ευρώπη, με ένα συνολικά διαφορετικό παράδειγμα από τα μέχρι εκείνη τη στιγμή σχέδια διάσωσης των ευάλωτων οικονομιών του ευρωπαϊκού Νότου. Στην προκειμένη περίπτωση δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με πολιτικές λιτότητας, ιδιωτικοποιήσεις (με αιχμή τα ενεργειακά αποθέματα του νησιού) και με υποτίμηση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας -όπως γίνεται παντού, πάντα με την τεχνογνωσία του ΔΝΤ- αλλά με επέμβαση στο «ιερό δισκοπότηρο» του νεοφιλελευθερισμού: στην ελεύθερη και ασφαλή διακίνηση των ροών του χρήματος. Μπορεί τα πρώτα θύματα να είναι η στοχοποιημένη από τα δυτικά ΜΜΕ κάστα των Ρώσων ολιγαρχών, εν τούτοις το σήμα αφορά πολλούς περισσότερους, και μάλιστα το σήμα εκπέμπεται από τα πιο έγκυρα χείλη, εκείνα του Ντέισελμπλουμ και του Μπαρνιέ, το δημόσιο πρόσωπο της Ευρωζώνης. Στην πραγματικότητα το σήμα που εκπέμπεται είναι η φυγή των ροών κεφαλαίων από την περιφέρεια και η εγκατάσταση τους στις μητροπόλεις του καπιταλισμού. Χαρακτηριστικά την τελευταία διετία της κρίσης διαπιστώνεται φυγή κεφαλαίων από τον Νότο και εγκατάστασή τους στη Γερμανία και τη Γαλλία (260 δισ. περίπου στην πρώτη και 320 δισ. στη δεύτερη) λόγω ασφάλειας από κούρεμα ή μελλοντική καταστροφή. Αλλαγή παραδείγματος; Ο Γερμανός φιλόσοφος Άλεξ Ντεμίροβιτς αναρωτιέται με αφορμή την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση αν βρισκόμαστε μπροστά στο σημείο καμπής, δηλαδή σε δομική αλλαγή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού που αναδύθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του ΄70 επιβάλλοντας μια νέα αρχιτεκτονική πολιτικής κυριαρχίας. Αναρωτιέται δηλαδή αν η κρίση των χρηματαγορών αποτελεί μια συνολική κρίση του κυριαρχούμενου από τη χρηματοπιστωτική σφαίρα νεοφιλελεύθερου μοντέλου της συσσώρευσης μέσω υφαρπαγής και αν αυτό το μοντέλο πρόκειται να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο, για παράδειγμα να αντικατασταθεί από ένα κρατικό καπιταλισμό με «ασιατικές αξίες», όπως της Κίνας ενδεχομένως. Αν πραγματικά αυτή είναι η τάση, τότε αυτό σημαίνει ότι κυοφορούνται αλλαγές στο επίπεδο του κράτους και της κυριαρχίας. Για παράδειγμα, αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε θα έχουμε αντιστροφή της διαδικασίας της διευρυμένης καπιταλιστικής κοινωνικοποίησης, άρα προστατευτισμό, διάλυση του ευρωπαϊκού οικονομικού και νομισματικού χώρου, εμπορικούς, νομισματικούς και ενεργειακούς πολέμους. Μεταμορφώσεις της κυριαρχίας; Ενδεχομένως σήμερα πρέπει να εξετάζουμε τις νέες τάσεις για μετασχηματισμό της κυριαρχίας, για εγκατάλειψη του σημερινού «υπερεθνικού κράτους» που συνενώνει εθνικούς και διεθνείς κρατικούς θεσμούς, εμπλεκόμενους με υπερεθνικούς οργανισμούς (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωζώνη, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ΕΚΤ κ.ά.), το οποίο είχε πρωταρχικό στόχο τη διατήρηση της παγκόσμιας κυκλοφορίας του κεφαλαίου και ταυτόχρονα έφτιαχνε εκείνους τους μηχανισμούς που οργάνωναν την πολιτική βούληση και τη λήψη των αποφάσεων απελευθερωμένων από την ταξική σύγκρουση και τους ταξικούς συμβιβασμούς του κράτους πρόνοιας. Το ενδεχόμενο «επαν-εθνικοποίησης» της πολιτικής δεν μπορεί να αποκλειστεί, αντιθέτως. Εξ άλλου η «αυτοκρατορική» βούληση της γερμανικής πολιτικής εξουσίας συρρικνώνει τα επίπεδα συναινέσεων. Από τη στιγμή μάλιστα που εγκαταλείφθηκε ο κανόνας της ομοφωνίας στο πεδίο των ευρωπαϊκών θεσμών, η βούληση των κυρίαρχων κρατών εμφανίζεται ωμή και βίαιη. Η παγκόσμια οικονομική κρίση αποδέσμευσε όλους τους ανέμους και ράγισε πολλές από τις ρυθμίσεις του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, αφού το υπερ-συσσωρευμένο κεφάλαιο πρέπει να καταστραφεί για να ξεκινήσει ένας νέος κύκλος καπιταλιστικής επέκτασης και η διαμάχη έγκειται στο πώς και εις βάρος ποιου θα διεξαχθεί η προσαρμογή των αξιών. Οι συμφωνίες εις βάρος της εργασίας, της κατάργησης του κοινωνικού κράτους και της ιδιωτικοποίησης των οργανισμών που παρέχουν δημόσια αγαθά (η παγκόσμια συναίνεση του κεφαλαίου) δεν επαρκούν για το ξεπέρασμα της κρίσης. Πρέπει να καταστραφούν κεφάλαια. Η αναδιανομή εισοδημάτων και δικαιωμάτων εις βάρος των λαϊκών στρωμάτων, η καταστροφή της μεσαίας τάξης και η ύφεση που καταστρέφει τις μη ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, τα λιγότερο ανταγωνιστικά κεφάλαια, δεν είναι επαρκή. Για να έχουμε μια τάξη μεγεθών της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων και της ανεξέλεγκτης διεύρυνσης της χρηματοοικονομικής σφαίρας, βοηθάει η παραστατικότητα των αριθμών: το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι περίπου 62 τρισ. όταν η χρηματοοικονομική σφαίρα υπερβαίνει τα 820 τρισ. και εξ αυτών μόνο τα 70 τρισ. είναι στις επίσημες αγορές χρήματος. Ταυτόχρονα στην παγκόσμια σκηνή απουσιάζει ο «ηγεμών» ή το ηγεμονικό δίπολο που μπορεί να επιβάλει, ακόμα και διά των κανονιοφόρων, δι΄ ενός νέου παγκόσμιου πολέμου, τη «δημιουργική καταστροφή» διά της οποίας θα καταστραφούν κεφάλαια και οι λιγότερο ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, για να ξεκινήσει ο νέος κύκλος, όπως έγινε στην προηγούμενη παγκόσμια κρίση του 1930. Οι ΗΠΑ διατηρούν μεν την απόλυτη στρατιωτική υπεροχή, η οικονομική της όμως ισχύ δεν επαρκεί για τέτοιους ρόλους, αφού είναι απόλυτα εξαρτημένη από τα κεφάλαια της Ανατ. Ασίας. Ενδο-ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί Η νεοφιλελεύθερη ευρωπαϊκή και εν πολλοίς γερμανική στρατηγική είναι υποχρεωμένη να κινηθεί σε ένα ασταθές γεωπολιτικό πλαίσιο. Οι εξελίξεις στην Κύπρο συνιστούν σημείο καμπής γιατί συντείνουν αποφασιστικά στην ταχεία ρευστοποίηση αυτού του πλαισίου: Ο Γιώργος Αργείτης, όπως και ο Ευκλείδης Τσακαλώτος επίσης, ερμηνεύει τη γεωπολιτική στρατηγική της Γερμανίας, με αφορμή την Κύπρο, ως μια επιθετική κίνηση που δημιουργεί ρήγμα στο κυρίαρχο αγγλοσαξονικό μοντέλο του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, αυξάνοντας τη δική της χρηματοπιστωτική ανταγωνιστικότητα, που το επιτυγχάνει με την ανακατανομή του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου προς όφελός της. Ο οικονομικός εθνικισμός, η «γερμανοποίηση» της Ε.Ε., σε καθεστώς ελλείμματος δημοκρατίας, υπό την (εσαεί) απειλή διάλυσης της Ευρωζώνης συντελούνται την ώρα που η Ρωσία εμφανίζεται πρώτη φορά πρωταγωνιστικά στο πολιτικό κάδρο της Ευρώπης, ενώ, με καταλύτη αυτήν την εμφάνιση, όλα τα εκκρεμή διεθνή ζητήματα στην περιοχή μας αποκτούν δυναμική έντασης και απαιτούν επαναρυθμίσεις του πλαισίου. Οι δρόμοι του ρωσικού φυσικού αερίου, η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, οι τύχες του εμφυλίου στη Συρία και των διευκολύνσεων του ρωσικού στόλου. Το Παλαιστινιακό. Το Κυπριακό. Οι σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ, Τουρκίας - Κύπρου, Τουρκίας - Ρωσίας, Τουρκίας - αραβικών χωρών, Ρωσίας - Γερμανίας δημιουργούν νέα δίπολα έντασης, προστιθέμενα στα παλιά. Την ίδια στιγμή ένας ακήρυκτος νομισματικός πόλεμος είναι σε εξέλιξη αντιπαραθέσεις με υποτιμήσεις νομισμάτων, έλεγχο των ροών κεφαλαίων, όπου τα ηγεμονικά νομίσματα (δολάριο, ευρώ, γιουάν, γεν) επιχειρούν έναν πόλεμο θέσεων. Στο στρατιωτικό πεδίο μια γενικευμένη σύρραξη δεν φαίνεται πιθανή, παρ΄ όλα αυτά οι εστίες έντασης πυκνώνουν. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν η εγκατάσταση της αντιπυραυλικής ασπίδας των ΗΠΑ, η όξυνση της ρητορικής της Βόρειας Κορέας κυοφορούν το απρόβλεπτο και κάθε ενδεχόμενο των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ένας νέος πολυ-πολικός κόσμος Από την άλλη ο νέος πολυ-πολικός κόσμος ανασυντάσσεται, τα BRIICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδίες, Ινδονησία, Κίνα, Νότια Αφρική) επιχειρούν να πυκνώσουν τις οικονομικές σχέσεις τους και να οργανώσουν τις νομισματικές, τροποποιώντας ταυτόχρονα τις ισορροπίες στους διεθνείς οργανισμούς. Την ίδια στιγμή πυκνώνουν τα βήματα οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας στη Λατινική Αμερική, με αποδέσμευση σε ένα βαθμό από τα ισχυρά δυτικά νομίσματα, όπως και από τους παγκόσμιους οργανισμούς της κυριαρχίας, με εναλλακτικά παραδείγματα συνεργασίας, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να γίνουν προπομποί συγκλίσεων και κοινής στρατηγικής για τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Συμμαχία και κοινή στρατηγική που δεν εγκλωβίζεται σε παρωχημένα σχήματα αυτοδύναμης ανάπτυξης και εθνικούς (νομισματικούς) ανταγωνισμούς, αντιθέτως καλλιεργεί αντίπαλα συνεργατικά υποδείγματα στον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό σε συνεχή συμμαχία με τα πληττόμενα κοινωνικά στρώματα και την Αριστερά του Βορρά. Πηγή: Αυγή