Με αφορμή το θάνατο του πρωτεργάτη της Άνοιξης της Πράγας, αναδημοσιεύουμε συνέντευξή του στο «Radio Free Europe»,που φιλοξένησε σε προπέρσινο φύλλο της η Εποχή (μετάφραση: Δημήτρης Γκιβίσης)
Η φήμη ότι σκοτώθηκε ο 19χρόνος φοιτητής Μάρτιν Σμιντ -την οποία διέδωσε εσκεμμένα ψευδώς ο ακτιβιστής και δημοσιογράφος Γιαν Ούρμπαν- θα οδηγήσει σε καταλήψεις πολλών σχολών και θεάτρων και θα κατεβάσει στις 20 Νοεμβρίου στους δρόμους 200.000 άτομα, που τις επόμενες μέρες ξεπέρασαν τις 500.000. Μετά από 12 συνταρακτικές μέρες διαδηλώσεων, το ορμητικό ποτάμι της ιστορίας ήταν φανερό πια ότι δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω. Και όταν στις 27 Νοεμβρίου έγινε η δίωρη γενική απεργία σε όλη τη χώρα, το καθεστώς φαινόταν ότι ήταν έτοιμο να καταρρεύσει. Στις 5 Δεκεμβρίου αφαιρέθηκε το σύρμα στα σύνορα με τη Δυτική Γερμανία και την Αυστρία, στις 10 Δεκεμβρίου ο Γκούσταβ Χούζακ παραιτήθηκε και στις 28 Δεκεμβρίου εκλέχτηκε αρχηγός του κοινοβουλίου ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, από τους πρωταγωνιστές της Άνοιξης της Πράγας, που διακόπηκε βίαια το 1968 αφήνοντας ανεκπλήρωτο το όραμα της πλειονότητας των πολιτών της Τσεχοσλοβακίας για θεμελίωση ενός σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο. Την επόμενη μέρα ορκίστηκε πρόεδρος ο Βάτσλαβ Χάβελ, του οποίου η ανάμειξη με την πολιτική έγινε τυχαία, ενώ ο ίδιος έχει πει ότι τον «έβαλε» η ιστορία. Είκοσι χρόνια μετά, ο Χάβελ θυμάται και σχολιάζει.
* Έχει γραφτεί, ότι η μεγάλη συμβολή των δύο υπερδυνάμεων της εποχής ήταν αυτά κυρίως που δεν έκαναν, δηλαδή η ουδετερότητά τους. Ποια είναι η δική σας άποψη;
- Kαι μένα μου αρέσουν τα λογοπαίγνια. Υπάρχει μια υπερβολή σε αυτό το λογοπαίγνιο, αλλά εν μέρει είναι και αλήθεια. Είναι γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν προσπάθησαν να προκαλέσουν κάποια επανάσταση στην Τσεχοσλοβακία, απλά υπερασπίζονταν τους ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έδειχναν αλληλεγγύη στους χιλιάδες διαδηλωτές. Οι αμερικανοί αξιωματούχοι που ήρθαν στην Πράγα δεν είχαν καμία ανάμειξη στην επανάσταση. Από την άλλη, η Σοβιετική Ένωση, με δεδομένη τη βαθιά κρίση που περνούσε, θα ήταν περίεργο να αναμειχτεί στα δικά μας. Ο Γκορμπατσόφ, άλλωστε, ήταν απασχολημένος με την περεστρόικα και την γκλάσνοστ που προσπαθούσε να «περάσει» στη χώρα του.
*Στις αρχές Νοεμβρίου, οι πολιτικοί είχαν βάλει ένα χρονοδιάγραμμα που αφορούσε τη βελτίωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ωστόσο, οι φοιτητές φαίνεται ότι σας πρόλαβαν και στις 17 Νοεμβρίου έκαναν τη μεγάλη διαδήλωση που ξεκίνησε την επανάσταση.
- Δεν θα έλεγα ότι μας πρόλαβαν ή ότι μας ξεπέρασαν, ούτε ότι ήταν ένας αγώνας σχετικά με το ποιος θα ξεπεράσει τον άλλον. Οι φοιτητές ήθελαν ελευθερία, δεν στόχευαν σε καμία ριζοσπαστική επανάσταση, απλά ξεκίνησαν μια πορεία στην επέτειο της διεθνούς ημέρας φοιτητών, που αργότερα εξελίχτηκε σε αντικαθεστωτική διαμαρτυρία. Δεν ήξεραν ότι η πορεία αυτή θα ήταν η χιονόμπαλα που θα καταλήξει σε μια χιονοστιβάδα. Ούτε εμείς το ξέραμε, άλλωστε, αλλά αυτό που ήταν σε όλους φανερό, ήταν ότι κάποια στιγμή θα υπήρχε μια χιονόμπαλα που θα προκαλούσε αυτήν τη μεγάλη χιονοστιβάδα. Δεν ξέραμε ούτε το πότε θα γινόταν, ούτε το ποια θα ήταν αυτή η αφορμή. Ήταν σίγουρο όμως ότι αργά η γρήγορα έπρεπε να γίνει. Γι’ αυτό θα έλεγα ότι δεν ήταν οι φοιτητές που μας ξεπέρασαν, αλλά ήταν η ίδια η ιστορία. Φάνηκε ότι είχε έρθει το πλήρωμα του χρόνου.
*Η επανάσταση στην Τσεχοσλοβακία, έχει μείνει στην ιστορία ως «βελούδινη επανάσταση». Σήμερα, με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τσέχικη κοινωνία, πώς έχει αλλάξει η ηθική και η στάση του κόσμου από τότε;
- Εκείνη η εποχή είχε μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα αλληλεγγύης, αυτοθυσίας και αλτρουϊσμού. Αυτή η ατμόσφαιρα ήταν προφανές ότι με το πέρασμα του χρόνου σιγά-σιγά θα έφθινε και θα χανόταν. Αν παρατηρήσουμε τα γεγονότα, θα διαπιστώσουμε ότι αυτό συμβαίνει πάντα στη σύγχρονη ιστορία μας. Μόνο μετά από δέκα ή είκοσι χρόνια, όταν εμφανίζεται η επόμενη γενιά, παρουσιάζεται η κατάλληλη στιγμή για αντίστοιχες πράξεις. Αυτό όμως που δεν περιμέναμε τότε, ήταν ότι τα πράγματα θα κατέληγαν τόσο άσχημα. Ίσως κάποιοι να το προέβλεπαν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, αλλά λίγοι μπορούσαν να φανταστούν την πραγματικότητα. Σήμερα, στην τσεχική κοινωνία παρατηρούμε έναν επικίνδυνο υλισμό, μια έλλειψη ηθικών αξιών και μια απροθυμία να τακτοποιήσουν τους λογαριασμούς του παρελθόντος. Η ατμόσφαιρα που υπάρχει είναι ακριβώς η αντίθετη από αυτήν που υπήρχε τότε. Αυτό που συμβαίνει σήμερα, σε όλες τις πρώην κομμουνιστικές χώρες, από την Ουκρανία ώς την Ουγγαρία, κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται στην πρωτόγνωρη ιδιωτικοποίηση των πάντων. Είναι κάτι για το οποίο δεν είχαμε καμία προηγούμενη εμπειρία, και για αυτό συχνά εκπλησσόμαστε από το βαθμό στον οποίο η μαφία έχει εισβάλει στην οικονομία. Δεν θα μπορούσε κανείς να βρει μια καλύτερη ευκαιρία από αυτό το καπιταλιστικό σύστημα, για να επιβληθεί η ανθρώπινη εκμετάλλευση. Παρόλο που πολλά άλλαξαν μετά το 1989, η εποχή των δικτατοριών και των αυταρχικών συστημάτων φαίνεται ότι δεν έχει τελειώσει για την ανθρωπότητα. Γύρω μας υπάρχουν καινούριοι τρόποι ελέγχου της κοινωνίας και για αυτό θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί.
Πηγή: Εποχή
