Ο ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ Μ. ΜΑΪΛΗΣ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ*

Στην ΚΟΜΕΠ, στις τεύχος 6/2013, δημοσιεύτηκε μακροσκελές άρθρο του Μάκη Μαΐλη, με τίτλο «Η στρατηγική του ΚΚΕ με ΓΓ της ΚΕ τον Νίκο Ζαχαριάδη (1931- 1956)». Με βάση τις αποφάσεις του τελευταίου, 19ου, Συνεδρίου του ΚΚΕ θα συνεχιστεί η συγγραφή της κομματικής ιστορίας για την περίοδο 1968- 1991 και θα ξαναγραφεί ο πρώτος τόμος του δοκιμίου της ιστορίας του κόμματος για την περίοδο 1918- 1949.

Δεν χωράει καμία αμφιβολία πως το προαναφερόμενο άρθρο του Μ. Μαΐλη στην ΚΟΜΕΠ είναι ενταγμένο σ’ αυτή την προσπάθεια, στην αναθεώρηση δηλαδή του πρώτου τόμου της ιστορίας του ΚΚΕ που κυκλοφόρησε το 1995. Και δεν υπάρχει, επίσης, αμφιβολία, πως αυτή η αναθεώρηση, θα αφορά στην προσαρμογή αυτού του τόμου στα ιδεολογήματα του δεύτερου (1949- 1968) που κυκλοφόρησε το 2011 αφού προηγουμένως διαπιστώθηκε η… ορθότητα των συμπερασμάτων του με την μέθοδο της ψηφοφορίας στην πανελλαδική κομματική συνδιάσκεψη που έγινε το καλοκαίρι του ίδιου έτους. 

 

Το άρθρο του Μ. Μαΐλη στην ΚΟΜΕΠ μας δίνει το στίγμα της αναθεώρησης του πρώτου τόμου της κομματικής ιστορίας. Κι αυτό το στίγμα δεν είναι τίποτε άλλο από την διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας που για να επιτευχθεί με κάποια πειστικότητα ξεκινάει από την διαστρέβλωση των ιστορικών πηγών και την κατά το δοκούν αξιοποίησή τους. Ο Μ. Μαΐλης έχει προκατασκευάσει ένα σχήμα ερμηνείας της ιστορίας του κόμματος κι έχει καταλήξει σε συμπεράσματα. Επομένως εκείνο που του χρειάζεται δεν είναι η μελέτη των ιστορικών πηγών για να καταλήξει κάπου. Αυτό το έχει ήδη φτιάξει. Εκείνο που αναζητεί από τις πηγές είναι η αξιοποίηση των σημείων που θεωρεί ότι ευνοούν την άποψή του και η αποσιώπηση ή διαστρέβλωση εκείνων που οδηγούν σε ανατροπή ή υπονόμευση της προκάτ κομματικής ιστορίας που έχει στο μυαλό του.

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΣ

Για να γράψει το προαναφερόμενο άρθρο ο Μάκης Μαΐλης χρησιμοποίησε, κυρίως, ντοκουμέντα του ΚΚΕ και, φυσικά, ντοκουμέντα της Κομουνιστικής Διεθνούς της περιόδου του μεσοπολέμου, τότε που αυτή υπήρχε και οι αποφάσεις της ήταν υποχρεωτικές για το κόμμα. Για μεν τα ντοκουμέντα του κόμματος αξιοποίησε τους τόμους της έκδοσης των Επίσημων κομματικών κειμένων ενώ για τα ντοκουμέντα της Κ.Δ. αρκέστηκε μόνο σε μία πηγή: Την μελέτη που του Ινστιτούτου Μαρξισμού-Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ «Κομμουνιστική Διεθνής», που εκδόθηκε από το κόμμα στο εξωτερικό το 1973 (έκδοση «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ»). Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι η μελέτη αυτή εκδόθηκε μεταπολιτευτικά, στην Ελλάδα, από την Σύγχρονη Εποχή, ως μελέτη που εκπονήθηκε από την Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ και με τον τίτλο «Ιστορία της Τρίτης Διεθνούς».

Πρόκειται για μια σύντομη ιστορία της Κ.Δ., όπου οι αποφάσεις των οργάνων της δημοσιεύονται αποσπασματικά, κατά την κρίση και την ερμηνεία των συγγραφέων του βιβλίου. Το σημειώνουμε αυτό όχι ως κριτική προς τους εν λόγω συγγραφείς. Απλώς θέλουμε να υπογραμμίσουμε πως όποιος επιθυμεί να έχει ολοκληρωμένη αντίληψη αυτών των αποφάσεων και ασφαλή κριτήρια για την αξιολόγησή τους οφείλει να τις αναζητήσει και να τις διαβάσει ολόκληρες. Κι αυτό δεν ήταν καθόλου δύσκολο για τον Μάκη Μαΐλη. Όλα σχεδόν τα ντοκουμέντα της ΚΔ, που χρησιμοποιεί στο άρθρο του, έχουν δημοσιευτεί χωρίς περικοπές στα ελληνικά, στα κομματικά έντυπα του μεσοπολέμου, μαζί με πλήθος άλλων στοιχείων που τα κάνουν κατανοητά και απείρως πιο εύχρηστα στην ιστορική τους αξιοποίηση.

Επίσης πρέπει να ληφθεί υπόψη πως δεν είναι αρκετό να διαβάσουμε τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ για να κατανοήσουμε τη σημασία και την αξία που είχαν οι κομματικές αποφάσεις σε μια χρονική περίοδο. Πολύ περισσότερο, αυτό δεν αρκεί για να τις κρίνουμε. Πρέπει να γνωρίσουμε πολύ καλά το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λήφθησαν. Τα ιστορικά δεδομένα δηλαδή- συγκυριακά ή μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας- βάσει των οποίων λήφθηκε αυτή η απόφαση κι όχι κάποια άλλη. Η αλήθεια είναι ιστορική και συγκεκριμένη, διδάσκει ο μαρξισμός. Αλλά ο Μ. Μαΐλης δεν σκοτίζεται με κάτι τέτοια. Έτσι απουσιάζουν από το άρθρο του πρωτογενείς και δευτερογενείς ιστορικές πηγές που θα βοηθούσαν στην κατανόηση των δεδομένων της εποχής στην οποία αναφέρεται.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως ο Μάκης Μαΐλης, στο άρθρο του στην ΚΟΜΕΠ, ακόμη κι αν ήθελε, δεν έχει καμία δυνατότητα να κάνει αντικειμενική- επιστημονική προσέγγιση του θέματος με το οποίο καταπιάνεται. Οι περιορισμένες πηγές που χρησιμοποιεί, η αποσπασματική επαφή με κρίσιμα ιστορικά ντοκουμέντα και η άγνοια του ιστορικού πλαισίου λειτουργούν απαγορευτικά για κάτι τέτοιο. Θέλουμε όμως να είμαστε απολύτως επιεικείς μαζί του. Γι’ αυτό θέτουμε ένα βασικό ερώτημα: Χρησιμοποιεί, έστω, σωστά αυτές τις πηγές που έχει στη διάθεσή του; Η απάντηση είναι εντελώς αρνητική και θα το αποδείξουμε. Προηγουμένως όμως θα σταθούμε στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τον ίδιο τον Ζαχαριάδη.

Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ Ν. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ

Από την αρχή του άρθρου του, ο Μ. Μαΐλης μας δίνει τον πρίσμα μέσα από το οποίο προσεγγίζει τον Ν. Ζαχαριάδη κι εμμέσως ομολογεί τη θέση του για κορυφαίες στιγμές της ιστορίας του ΚΚΕ. Θέλοντας να εξηγήσει γιατί ακόμη και σήμερα- 40 χρόνια μετά το θάνατό του- ο Ν. Ζαχαριάδης απασχολεί ιστορικούς, δημοσιολόγους, κόμματα κ.λπ. (άρα και το σημερινό ΚΚΕ), σημειώνει: «Αιτία της συνεχιζόμενης ενασχόλησης δεν αποτελεί μόνο ο τραγικός του θάνατος στο παγωμένο Σουργκούτ (1 Αυγούστου 1973), όπου ήταν εξορισμένος, αλλά κυρίως το ότι η δράση του Ν. Ζαχαριάδη έχει συνδεθεί αναπόσπαστα με τις μεγάλες στιγμές της λαϊκής πάλης στη χώρα μας, πρωταρχικά με τον ηρωικό αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), την κορυφαία ταξική αναμέτρηση του 20ού αιώνα στην Ελλάδα. Και βεβαίως, με την καθαίρεσή του από Γενικό Γραμματέα και μέλος του ΠΓ από την 6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1956), που μπόρεσε να συγκληθεί με την παρέμβαση των 6 ΚΚ εξουσίας, καθώς και με την 7η Πλατιά Ολομέλεια (1957), η οποία τον διέγραψε από μέλος του Κόμματος και αποφάσισε να διερευνηθεί ολόκληρη η ζωή του επειδή τον θεώρησε ύποπτο για συνεργασία με τον ταξικό εχθρό».

Που βρίσκεται κατά τον Μαΐλη η αιτία του ενδιαφέροντος για τον Ν. Ζαχαριάδη; Βρίσκεται, ασφαλώς, στο τρόπο και στις συνθήκες κάτω από τις οποίες έφυγε από τη ζωή. Κυρίως, όμως, βρίσκεται στη συμβολή του στον εμφύλιο και φυσικά στην 6η και στην 7η ολομέλεια του 1956 και 1957 όπου αρχικά καθαιρέθηκε και στη συνέχεια διαγράφηκε από το κόμμα αφού χαρακτηρίστηκε ύποπτος. Για τη σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, η αιτία της ενασχόλησης με τον Ν. Ζαχαριάδη, προφανώς, δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι εκείνος ως Γ.Γ. της ΚΕ συνέβαλλε τα μέγιστα στην άνδρωση του κόμματος την δεκαετία του ’30, δεν βρίσκεται στο γράμμα του για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο που αποτέλεσε ντοκουμέντο προγραμματικής σημασίας για μετέπειτα συγκρότηση του ΕΑΜ, δεν βρίσκεται στην τεράστια συμβολή του για την ανασυγκρότηση του κόμματος και του κινήματος την περίοδο 1945- 1947, ούτε στη συμβολή του στην πολιτική του κόμματος μετά την ήττα στον εμφύλιο. Το σημερινό ΚΚΕ θεωρεί λανθασμένη την πολιτική του κόμματος και της ΚΔ την δεκαετία του ’30 με τον Ζαχαριάδη Γ.Γ. Θεωρεί εντελώς λάθος επιλογή την συγκρότηση του ΕΑΜ και εντελώς λανθασμένο τον τρόπο με τον οποίο το κόμμα πολιτεύτηκε την περίοδο της κατοχής. Θεωρεί, ακόμη, λανθασμένη την κομματική πολιτική 1945- 1947 και 1949- 1955. Αλλά τότε τι μένει για να αξιολογήσει κανείς ως θετικό στην προσφορά του Ν. Ζαχαριάδη στο κόμμα; Μόνο ο ΔΣΕ και ορισμένα επιμέρους σημεία στη δράση του τα οποία ο Μ. Μαΐλης ερμηνεύει κατά το δοκούν (Εκλογές 1946, χαρακτηρισμός της επανάστασης ως σοσιαλιστικής στην 5η ολομέλεια της ΚΕ το 1949 και στο σχέδιο προγράμματος του 1953, παράνομες οργανώσεις μετά τον εμφύλιο). Το ιστορικό γράμμα του Ν. Ζαχαριάδη ο Μάκης Μαΐλης το απαξιώνει εντελώς, γράφοντας: «Στη διάρκειά του (σ.σ. του ελληνοϊταλικού πολέμου) ο Ν. Ζαχαριάδης έγραψε από τη φυλακή τρία γράμματα που καθόριζαν τη στάση του Κόμματος απέναντι στον πόλεμο. Τα γράμματα, από τα οποία μόνο το πρώτο είδε τότε το φως της δημοσιότητας, αντανακλούσαν τις αντιφάσεις στη γραμμή της ΚΔ σχετικά με το χαρακτήρα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου». Καταρχήν αυτό είναι ψέμα. Όταν γράφτηκαν τα τρία γράμματα η πολιτική της ΚΔ δεν είχε καμία αντίφαση. Χαρακτήριζε τον πόλεμο ιμπεριαλιστικό και από τις δύο πλευρές. Το ενδιαφέρον όμως στοιχείο είναι ότι ο Μάκης Μαΐλης δεν βρίσκει τίποτα το αξιόλογο στο πρώτο γράμμα του Ν. Ζαχαριάδη. Κι ας σφράγισε το κόμμα στην πιο σημαντική περίοδο της ιστορίας του. Κι ας αποτελεί ένα από τους μεγαλύτερους τίτλους τιμής του. Αν αυτό δεν συνιστά ρήξη του σημερινού ΚΚΕ με το ΚΚΕ όπως το γνωρίζαμε πριν από μερικά χρόνια, τότε τι είναι;

Την εκτίμηση της σημερινής ηγεσίας του ΚΚΕ για τον Νίκο Ζαχαριάδη την βρίσκουμε στην τελευταία παράγραφο του άρθρου του Μ. Μαΐλη. Διαβάζουμε: «Η ιστορία επιβεβαίωσε πολλές φορές ότι οι λαθεμένες στρατηγικές που διαμορφώθηκαν στο ΚΚΕ και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα δεν οφείλονταν πάντα σε διάθεση συμβιβασμού των κομματικών ηγεσιών με τον αντίπαλο, αλλά σε διαφορετικούς λόγους, αντικειμενικούς και υποκειμενικούς (βαθμός ωρίμανσης, ικανότητα αντικειμενικής ανάλυσης των εξελίξεων στον καπιταλισμό, πίεση από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων ή λαθεμένη εκτίμησή του κ.ά.). Στην περίπτωση του Ν. Ζαχαριάδη η διαπίστωση για την αδιάλλακτη στάση του απέναντι στον ταξικό αντίπαλο είναι αναμφισβήτητη». Με άλλα λόγια το σημερινό ΚΚΕ ενώ έχει αρνητική εκτίμηση σχεδόν για το σύνολο της πολιτικής του ΚΚΕ την περίοδο που ο Ν. Ζαχαριάδης ήταν Γ.Γ., εντούτοις έχει θετική εκτίμηση για κείνον μόνο και μόνο επειδή έχει διαπιστώσει ότι ήταν αδιάλλακτος απέναντι στον ταξικό αντίπαλο. Εξίσου, όμως, αδιάλλακτη στάση κράτησαν και χιλιάδες μέλη του κόμματος- πληρώνοντας βαρύτατο τίμημα γι’ αυτό- χωρίς ποτέ να ηγηθούν του ΚΚΕ. Την ίδια αδιάλλακτη στάση κράτησαν και αρκετοί τίμιοι κομμουνιστές που πίστευαν πως υπηρετούν μια δίκαιη υπόθεση αλλά είχαν άγνοια από μαρξισμό και φυσικά δεν γνώριζαν τίποτα από το πώς διαμορφώνεται μια πολιτική.

Μπορεί άραγε κανείς να κρίνει έναν ηγέτη γενικά κι έναν ηγέτη ειδικά του επιπέδου του Ν. Ζαχαριάδη με ένα κριτήριο στο οποίο εντάσσονται όλα τα απλά μέλη του κόμματος ακόμη και τα πιο καθυστερημένα ιδεολογικοπολιτικά; Ένα τέτοιο κριτήριο είναι υποτιμητικό για τον ίδιο τον ηγέτη. Δεν εξυψώνει τα μέλη. Τον ηγέτη κατεβάζει στο κατώτατο δυνατό σημείο της κομματικής αξιολόγησης. Και, εξ αντικειμένου, εκεί ακριβώς έχει τοποθετήσει τον Ζαχαριάδη η ηγεσία του σημερινού ΚΚΕ με τον τρόπο που αντιμετωπίζει την κομματική ιστορία συνολικά αλλά και τις πιο λαμπρές σελίδες της που γράφτηκαν την περίοδο που εκείνος ήταν στο τιμόνι του κόμματος.

Η ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ

Στο άρθρο του, ο Μ. Μαΐλης με διάφορους τρόπους κάνει εκτεταμένη διαστρέβλωση των ιστορικών πηγών που χρησιμοποιεί. Θα αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα γιατί, για κάποιες από τις διαστρεβλώσεις χρειάζονται εκτεταμένα άρθρα, με πλήρη παράθεση των ντοκουμέντων ώστε να κατανοήσει και ο πιο αδαής το μέγεθος της πλαστογραφίας.

Αναφερόμενος στον έκκληση της ΚΔ το 1931 ο Μ. Μαΐλης γράφει: «Η Έκκληση της ΚΔ δεν έθετε θέμα αλλαγής της τότε στρατηγικής του ΚΚΕ. Δηλαδή αναγνώριζε και δεχόταν τη στρατηγική του ΚΚΕ που είχε ψηφιστεί το 1930 στην 3η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του (που είχε εγκριθεί από την ΕΕΚΔ). Η 3η Ολομέλεια καθόρισε ως προλεταριακό το χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα ανέφερε: ‘‘...η επανάσταση στην Ελλάδα θα είνε επανάσταση προλεταριακή που θάχει να εκπληρώσει και καθήκοντα αστικοδημοκρατικά μεγάλης ευρύτητας...’’.

Μερικές όμως σειρές παρακάτω προσθέτει: «Ωστόσο το 1928 είχε πραγματοποιηθεί το 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το οποίο είχε υιοθετήσει ως στόχο την ‘‘εγκαθίδρυση κυβέρνησης των εργατών και αγροτών στην Ελλάδα’’, στόχο εξουσίας στον οποίο προσέδιδε μεταβατικό χαρακτήρα (στάδιο): «Συνδυασμένα με την ανάλυση του προγράμματος πρέπει να τεθεί και το ζήτημα της επαναστατικής δημοκρατικής δικτατορίας των εργατών και αγροτών ως σταθμού μεταβατικού προς τη δικτατορία του προλεταριάτου, εν σχέσει με τη χώρα μας, επαφιόμενης της οριστικής λύσεως του ζητήματος αυτού στο 5ο τακτικό Συνέδριο».

Ο Μάκης Μαΐλης αυτοαναιρείται και αυτοδιαψεύδεται με τα ίδια του τα γραφόμενα. Με δεδομένο ότι στα Κομμουνιστικά Κόμματα, όπως τα ξέραμε μέχρι σήμερα, οι αποφάσεις των συνεδρίων υπερτερούν των αποφάσεων της ΚΕ, η απόφαση της 3ης ολομέλειας (1930) που χαρακτήριζε την επανάσταση προλεταριακή ήταν άκυρη γιατί ερχόταν σε αντίθεση με τις αποφάσεις του 4ου συνεδρίου του κόμματος που μιλούσε για δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς ως μεταβατικού σταθμού προς τη δικτατορία του προλεταριάτου. Μόνο η απόφαση της 6ης ολομέλειας του 1934 που μιλούσε για δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς και λίγο πολύ γρήγορη μετεξέλιξή της σε δικτατορία του προλεταριάτου ήταν συμβατή με τις αποφάσεις του 4ου Συνεδρίου. Επιπλέον, ο Μ. Μαΐλης αποσιωπεί ένα σημαντικό σημείο από την απόφαση της 3ης ολομέλειας του 1930 για τον χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα. Το παραθέτουμε: «Η Ολομέλεια της Κεντρικής επιτροπής παίρνοντας την απόφαση αυτή σχετικά με το χαρακτήρα της επανάστασης, η οποία θα αποτελέσει προσωρινά το γνώμονα του Κόμματος, θεωρεί απαραίτητο όπως το ζήτημα αυτό μελετηθεί και συζητηθεί στο διάστημα το μέχρι του προσεχούς Συνεδρίου, το όποιο και θα πάρει επ’ αυτού οριστική απόφαση» («Το ΚΚΕ- Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981, τόμος 3ος, σελ. 172). Δηλαδή, με τις ίδιες τις αποφάσεις της 3ης ολομέλειας το ζήτημα του χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα ήταν ανοικτό για το ΚΚΕ. Η απόφαση της ολομέλειας περί προλεταριακής επανάστασης είχε καθοδηγητική σημασία για το κόμμα μόνο προσωρινά ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να ανοίξει ένα διάλογος για το θέμα ώστε να υπάρξει απόφαση στο επόμενο κομματικό συνέδριο. Τίθεται επομένως το ερώτημα. Τι αναγνώρισε η Κ.Δ. με την έκκλησή της; Το χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα όπως τον προσδιόρισε η 3η Ολομέλεια της ΚΕ το 1930 ή ότι το ζήτημα ήταν ανοικτό για το κόμμα- και προς συζήτηση; Την απόφαση του 4ου Συνεδρίου του ΚΚΕ πάνω σ’ αυτό το θέμα ή το προσωρινό της απόφασης της 3ης ολομέλειας της ΚΕ;

Σε άλλο σημείο του άρθρο του ο Μάκης Μαΐλης κάνει μία ακόμη εμφανή λαθροχειρία. Γράφει: «Λίγους μήνες αργότερα (11 Ιούλη 1934) στάλθηκε στα ΚΚ ‘‘Γράμμα της ΚΔ’’, στο οποίο αναφερόταν ότι οι κομμουνιστές ‘‘είναι ανάγκη να θέσουν τέρμα στις δηλώσεις από τον κομματικό Τύπο ή στις ομιλίες, που λέγαν ότι το Κόμμα παλαίβει δήθεν για τη συντριβή της αστικής δημοκρατίας, γιατί τέτοιες δηλώσεις είναι πολιτικά λαθεμένες’’. Και υπογραμμιζόταν ‘‘το καθήκον της πάλης με όλες τις δυνάμεις όχι μόνο ενάντια στις προσπάθειες του φασισμού και γενικά της αστικής τάξης να συντρίψουν ή περιορίσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά και της πάλης για τη διεύρυνσή τους’’». Ως πηγή των στοιχείων που παραθέτει, ο Μ. Μαΐλης αναφέρει τη μελέτη του Ινστιτούτου Μαρξισμού-Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Κομμουνιστική Διεθνής», έκδοση «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ», 1973, σελ. 382.

Όταν, όμως, πηγαίνουμε στην σελ. 382 αυτής της μελέτης διαπιστώνουμε ότι τα στοιχεία είναι εντελώς διαφορετικά. Διαβάζουμε: «Στις 11 του Ιούλη 1934 η ΕΕ τής ΚΔ έστειλε γράμμα στην ΚΕ του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που το επεξεργάστηκαν μαζί οι εκπρόσωποι του Γαλλικού ΚΚ και η ΕΕ της ΚΔ. Το γράμμα αυτό περιείχε μια σειρά συστάσεις που βοήθησαν τους γάλλους κομμουνιστές να λάβουν στη Συνδιάσκεψη του Ιβρύ σοβαρές αποφάσεις. Στο γράμμα υπογραμμιζόταν ότι το κύριο χτύπημα πρέπει να καταφερθεί ενάντια στο φασισμό, ότι ενάντια σ’ αυτόν τον εχθρό είναι ανάγκη να δημιουργηθεί μέτωπο των εργατών όλων των πολιτικών κατευθύνσεων. Γινόταν η σύσταση επεξεργασίας ενός τέτοιου προγράμματος πάλης ενάντια στο φασισμό, που να περιλαβαίνει τις απαιτήσεις πλατιών ομάδων του πληθυσμού και των οργανώσεών τους. Στο γράμμα της ΕΕ τής ΚΔ τονιζόταν ότι οι κομμουνιστές είναι ανάγκη να υπερασπίζουν επιδέξια και επίμονα όλα τα αιτήματα των μικροαστικών στρωμάτων, που δεν είναι αντιδραστικά και που δεν αντιτίθενται στα συμφέροντα του προλεταριάτου και των άλλων εργαζομένων. Με ιδιαίτερη οξύτητα τίθονταν το ζήτημα της αλλαγής της στάσης απέναντι στην αστική δημοκρατία. Οι κομμουνιστές, αναφερόταν στο γράμμα, είναι ανάγκη να θέσουν τέρμα στις δηλώσεις από τον κομματικό Τύπο ή στις ομιλίες, που λέγαν ότι το Κόμμα παλαίβει δήθεν για τη συντριβή της αστικής δημοκρατίας, γιατί τέτοιες δηλώσεις είναι ‘‘πολιτικά λαθεμένες’’. Υπογραμμιζόταν το καθήκον της πάλης με όλες τις δυνάμεις όχι μόνο ενάντια στις προσπάθειες του φασισμού και γενικά της αστικής τάξης να συντρίψουν ή περιορίσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά και τής πάλης ‘’για τη διεύρυνσή τους’’».

Στο ίδιο βιβλίο, ακριβώς στην επόμενη, από την παραπάνω, παράγραφο αναφέρεται: «Σε μια σειρά αποφάσεις πού πήρε την περίοδο αυτή η Πολιτική Γραμματεία της ΕΕ τής ΚΔ σχετικά με το ζήτημα των καθηκόντων της πάλης των Κομμουνιστικών Κομμάτων τής Αυστρίας, τής Ελλάδας, τής Βουλγαρίας, του Καναδά και άλλων χωρών δεν υποστηρίζονται μονάχα οι προσπάθειες των Κομμουνιστικών Κομμάτων για μια πιο πλατιά πολιτική ενιαίου εργατικού μετώπου, αλλά και περιέχονται συμβουλές να εφαρμόζεται πιο θαρραλέα αυτή η πολιτική απέναντι στα ρεφορμιστικά συνδικάτα, να παλαίβουν για το τράβηγμα στο αντιφασιστικό στρατόπεδο των μικροαστικών μαζών, να προβάλουν σε πρώτη σειρά εγκεκριμένα συνθήματα για την πραγματική υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και κατακτήσεων του εργαζόμενου πληθυσμού και με βάση το πρόγραμμα αυτό να πετύχουν τις ενιαίες ενέργειες των αντιφασιστών».

Συμπέρασμα: Το Γράμμα της ΚΔ που ο Μάκης Μαΐλης, ψευδώς, μας πληροφορεί ότι στάλθηκε στα κομμουνιστικά κόμματα αφορούσε αποκλειστικά και μόνο το Γαλλικό ΚΚ για την συνδιάσκεψη που το κόμμα αυτό θα πραγματοποιούσε στο Ιβρύ. Στο ελληνικό ΚΚ, όπως και σε άλλα ΚΚ στάλθηκαν άλλες αποφάσεις των οργάνων της ΚΔ. Η ΚΔ δεν καθοδηγούσε τα ΚΚ με γενικές ρετσέτες. Έπαιρνε υπόψη της τις ειδικές συνθήκες του κομμουνιστικού και γενικότερα του λαϊκού κινήματος, τους όρους και τις προϋποθέσεις διεξαγωγής της ταξικής πάλης, σε κάθε χώρα. Στην προκειμένη περίπτωση στη Γαλλία ο κίνδυνος του φασισμού ερχόταν από τα κάτω. Ο φασισμός, εκεί, είχε κινηματική μορφή και το γαλλικό ΚΚ έπρεπε να επικεντρώσει την προσοχή του ώστε να μην περάσουν λαϊκές μάζες και μικροαστικά στρώματα με το φασισμό. Αντίθετα στην Ελλάδα η ΚΔ διαπίστωνε πως ο κίνδυνος του φασισμού ερχόταν από τα πάνω. Γι’ αυτό ζητούσε από το ΚΚΕ να επιδιώξει ευρύτερες συμμαχίες για την αποτροπή ενός φασιστικού πραξικοπήματος. Αυτά, όμως, είναι ψιλά γράμματα για τον Μ. Μαΐλη. Κι όχι μόνο αυτό. Έχει την ψευδαίσθηση πως είναι ο μόνος σ΄ αυτή τη χώρα που μπορεί να ανατρέξει στις πηγές. Έτσι δεν διστάζει να κάνει ακόμη και την πιο οφθαλμοφανή πλαστογραφία νομίζοντας ότι κανένας δεν θα πάει να ελέγξει την αξιοπιστία του..

Μια τέτοια πλαστογραφία είναι και παρακάτω ισχυρισμός του. Γράφει: «Το Δεκέμβρη του 1935 συνήλθε το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το οποίο, στηριζόμενο στις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ, καθόρισε ως στρατηγική του: «Για να καταστεί αδύνατη η νίκη του φασισμού και να συντριφτούν οι προσπάθειες των κυριάρχων τάξεων να εξαθλιώσουν ακόμα περισσότερο τον ελληνικό λαό και για να γίνει δυνατή η κατάχτηση μιας λεύτερης δημοκρατικής ζωής, απαιτείται η συνένωση όλων των λαϊκών δημοκρατικών δυνάμεων σ’ ένα παλλαϊκό μέτωπο πάλης. Στο παρελθόν το Κομμουνιστικό Κόμμα προσέφερε όλες του τις δυνάμεις γι’ αυτόν τον σκοπό και πέτυχε τη συγκρότηση των δημοκρατικών-αντιφασιστικών συνασπισμών σ’ όλη τη χώρα [...]. Εξακολουθεί να πιστεύει ότι και τώρα είναι απαραίτητη η συνεργασία των δημοκρατικών κομμάτων και οργανώσεων, που έχουν για αρχή τους το σεβασμό της λαϊκής κυριαρχίας και είναι εχθροί του φασισμού και της αντίδρασης».

Πουθενά στις αποφάσεις του 6ου συνεδρίου του ΚΚΕ δεν αναφέρεται ότι το απόσπασμα που παραθέτει ο Μαΐλης είναι η στρατηγική του κόμματος. Το απόσπασμα αυτό υπάρχει στην πολιτική απόφαση του συνεδρίου, στο κεφάλαιο που φέρει τον τίτλο «Ενιαίο και παλλαϊκό μέτωπο και συνδικαλιστική ενότητα». Είναι μάλιστα γνωστό ότι στις πολιτικές αποφάσεις των συνεδρίων του ΚΚΕ (πλην του τελευταίου) προσδιορίζεται και συγκεκριμενοποιείται, πάντοτε η τακτική (τα άμεσα καθήκοντα μέχρι το επόμενο συνέδριο) και όχι η στρατηγική (ο τελικός σκοπός) της κομματικής δράσης. Στρατηγική του κόμματος για την περίοδο που αναφέρεται ο Μαΐλης ήταν αυτή που χάραξε η 6η ολομέλεια του 1934.

Είναι τόσες πολλές οι λαθροχειρίες του Μ. Μαΐλη που καθίσταται αδύνατο να τις παραθέσουμε όλες. Θα αρκεστούμε σε μία τελευταία. Αναφερόμενος στην αυτοδιάλυση της ΚΔ και στην συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ που ενέκρινε τη σχετική απόφαση γράφει: «Η εισήγηση του ΠΓ σε αυτήν τη συνεδρίαση της ΚΕ έδινε αναλυτικά το περιεχόμενο της λαϊκής δημοκρατίας: ‘‘Δηλαδή η κυβέρνηση που θα δημιουργηθεί μετά το διώξιμο του κατακτητή θα διενεργήσει δημοψήφισμα για τη λύση του πολιτειακού ζητήματος και ελεύθερες εκλογές για συντακτική εθνοσυνέλευση για να αποφασίσει ο κυρίαρχος λαός για τις τύχες του. [...] Το ΚΚΕ μετά το διώξιμο του ξένου κατακτητή και τη διενέργεια του δημοψηφίσματος θα επιδιώξει την πραγματοποίηση της λαϊκής δημοκρατίας. Η λαϊκή δημοκρατία θα έχει στην αρχή κοινοβουλευτική μορφή και θα εφαρμόσει πρόγραμμα αναδημιουργίας και αναγέννησης της Ελλάδας’’ («Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τ. 5ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 330-331)».

Αν πάει κανείς στον 5ο τόμο των επίσημων κειμένων του ΚΚΕ και διαβάσει την εισήγηση του Π.Γ. στην ΚΕ του ΚΚΕ για την αυτοδιάλυση της Κ.Δ. θα διαπιστώσει ότι το ντοκουμέντο αυτό, όντως μιλάει αναλυτικά για το περιεχόμενο της Λαϊκής Δημοκρατίας αλλά όχι στο απόσπασμα που παραθέτει ο Μ. Μαΐλης. Η αναλυτική αναφορά στη Λαϊκή δημοκρατία ξεκινάει ακριβώς από εκεί που ο Μ. Μαΐλης σταμάτησε την παράθεση του ντοκουμέντου. Διαβάζουμε: «Η λαϊκή δημοκρατία θα έχει στην αρχή κοινοβουλευτική μορφή και θα εφαρμόσει πρόγραμμα αναδημιουργίας και αναγέννησης τής Ελλάδας. Η λαϊκή δημοκρατία θα ικανοποιήσει τίς διεκδικήσεις τής εργατικής τάξης της Ελλάδας σχετικά με το μεροκάματο, τους όρους δουλειάς, τις συνθήκες ζωής, θα αποκαταστήσει τις συνδικαλιστικές ελευθερίες και θα εξασφαλίσει την ενεργό συμμετοχή της στην πολιτική ζωή και τη λαοκρατία, θα δώσει τη γη στους αγρότες και θα βοηθήσει οικονομικά για να γίνουν πραγματικά αφέντες στο κομμάτι της γης που το ποτίζουν με τον ίδρωτα τους. Η λαϊκή δημοκρατία θα εξαφανίσει την αγραμματοσύνη, θα καθιερώσει τη σύγχρονη υποχρεωτική μόρφωση των παιδιών του ελληνικού λαού με βάση την εθνική, τη μητρική μας γλώσσα και θα αναδιοργανώσει την παιδεία σύμφωνα με τις ανάγκες του ελληνικού λαού. Η λαϊκή δημοκρατία θα πάρει άμεσα και δραστικά μέτρα για την υγεία του ελληνικού λαού, για να τον προφυλάξει από την ελονοσία, τη φυματίωση και τις άλλες αρρώστιες που εκφυλίζουν και εξοντώνουν σιγά-σιγά το λαό μας. Η λαϊκή δημοκρατία θα πάρει επίσης μέτρα για την οργάνωση, την ψυχαγωγία και την εκπολιτιστική ανάπτυξη τής νέας ελληνικής γενιάς.

Όλα αυτά τα μέτρα που αναφέραμε ίσαμε τώρα είνε αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα και αποβλέπουν στην ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού της Ελλάδας. Η λαϊκή όμως δημοκρατία θα προχωρήσει παραπέρα. Θα εθνικοποιήσει το τραπεζικό κεφάλαιο, θα εθνικοποιήσει τη μεγάλη βιομηχανία και θα πάρει όλα τα μέτρα και θα βοηθήσει οικονομικά για τη δημιουργία εθνικής βιομηχανίας, γιατί μόνον έτσι μπορεί να ανοιχτεί ο δρόμος για την ανάπτυξη των πλουτοπαραγωγικών πηγών τής χώρας μας. Σχετικά με το ξένο κεφάλαιο η λαϊκή δημοκρατία έχοντας υπόψη τις μεταπολεμικές ανελίξεις θα πάρει όλα εκείνα τα μέτρα ώστε ή Ελλάδα να γίνει οικονομικά και πολιτικά ανεξάρτητη από κάθε ξένη ιμπεριαλιστική δύναμη. Η λαϊκή δημοκρατία δε θα καταργήσει το στρατό, μα θα τον ξεκαθαρίσει από όλα τα φασιστικά, αντιλαϊκά στοιχεία, θα υποστηρίξει τούς Έλληνες αξιωματικούς πού είνε παιδιά του λαού, θα εξασφαλίσει τη θέση τους και θα τούς δώσει πραγματική οντότητα». Στη συνέχεια, η εισήγηση του Π.Γ. αναφέρεται στο πρόγραμμα της λαϊκής δημοκρατίας σχετικά με το εθνικό ζήτημα, υπογραμμίζει την αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνών και την ανάγκη να χτυπηθεί η «μεγάλη ιδέα».

Όλα αυτά απουσιάζουν από το κείμενο του Μ. Μαΐλη. Αυτός προτίμησε να παραπλανήσει τους αναγνώστες του πλαστογραφώντας την κομματική ιστορία και εμφανίζοντας ως πρόγραμμα της λαϊκής δημοκρατίας ένα απόσπασμα της εισήγησης του Π.Γ. προς την ΚΕ που μιλάει σχετικά με το δημοψήφισμα για το πολιτειακό, τις εκλογές και την Συντακτική Συνέλευση.

Την ίδια τακτική της πλαστογραφίας και της παραποίησης ακολουθεί και με τα κείμενα της ΚΔ, τα οποία βεβαίως γνωρίζει μόνο αποσπασματικά. Εντούτοις θεωρεί τον εαυτό του ικανό να διατυπώνει γνώμη. Θα αναφερθούμε εν συντομία στο θέμα.

ΑΓΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ ΤΩΝ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΩΝ ΤΗΣ Κ.Δ.

Από το άρθρο του Μάκη Μαΐλη προκύπτει καταφανέστατα ότι αυτός υιοθετεί πλήρως- κρίνοντάς τες, προφανώς, σωστές- τις αποφάσεις των ολομελειών της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομιντέρν (11η και 12η ολομέλεια του 1931 και 1932) που, σε γενικές γραμμές, κινούνται γύρω από την θεωρία του σοσιαλφασισμού και τη θεωρία της ταύτισης όλων των μορφών της αστικής δικτατορίας (δηλαδή του κοινοβουλευτισμού, της στρατιωτικής δικτατορίας, του φασισμού κ.ο.κ). Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι το γεγονός ότι αυτές τις θεωρίες τις κάνει ακόμη χειρότερες μη γνωρίζοντας το σύνολο των αποφάσεων αυτών των ολομελειών και παραθέτοντας κάποια από τα τσιτάτα που βγήκε στο βιβλίο, που προαναφέραμε, για την ιστορία της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Εξίσου αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στο εν λόγω βιβλίο καταγράφεται με πληρότητα η κριτική που το κομμουνιστικό κίνημα άσκησε σ΄ αυτές τις θεωρίες. Ο Μ. Μαΐλης, όμως, αποφεύγει να πει το παραμικρό γι’ αυτό- κι ακόμη περισσότερο να αναμετρηθεί μ’ αυτή την κριτική.

Τα προβλήματα του Μ. Μαΐλη με την πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς αρχίζουν με τις αποφάσεις της 13ης Ολομέλειας της Ε.Ε. της ΚΔ (1933) και ολοκληρώνονται με τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου (1935): Γράφει: «μέσα στο 1933 παρουσιάστηκαν σαφή δείγματα στροφής στη στρατηγική της ΚΔ κι εκφράστηκαν στη 13η Ολομέλεια της ΕΕΚ (Νοέμβρης-Δεκέμβρης 1933). Η πρώτη διαφοροποίηση σε σχέση με τις αλλαγές που έγιναν στην πορεία εκφράστηκε με τον ορισμό του φασισμού, ο οποίος για πρώτη φορά χαρακτηρίστηκε ως ‘‘...η ανοιχτή τρομοκρατική διχτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σωβινιστικών και των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του χρηματιστικού κεφαλαίου»’’... Με το 7ο Συνέδριο η Κ.Δ αποσπούσε το φασιστικό φαινόμενο από την οικονομική βάση του καπιταλισμού συνολικά που το γεννά, δηλαδή από το στρατηγικό ζήτημα λύσης της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας. Ωστόσο θεωρούσε το φασιστικό ρεύμα τέκνο του καπιταλισμού».

Προφανώς ο Μ. Μαΐλης διαφωνεί με τον ορισμό του φασισμού όπως τον έδωσε η 13η Ολομέλεια και το 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και, φυσικά, με τις αποφάσεις τους. Βέβαια, δεν είναι ο μόνος. Οι πρώτοι που διαφώνησαν με την Κ.Δ. σ’ αυτά τα σημεία (όπως και σε άλλα) ήταν οι τροτσκιστές. Παρ’ όλα αυτά, θα μπορούσε κανείς να φανεί επιεικής με τον Μ. Μαΐλη και να παραβλέψει αυτό το γεγονός. Δεν μπορεί, όμως, να παραβλέψει την διαστρέβλωση που επιχειρείται με την επίκληση ενός ιδεολογήματος το οποίο, μάλλον ούτε ο ίδιος ο Μάκης Μαΐλης το αντιλαμβάνεται στην ολότητά του. «Με το 7ο Συνέδριο- γράφει- η Κ.Δ αποσπούσε το φασιστικό φαινόμενο από την οικονομική βάση του καπιταλισμού συνολικά που το γεννά, δηλαδή από το στρατηγικό ζήτημα λύσης της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας». Εδώ δύο συμπεράσματα μπορούν να βγουν: ΄Η ότι το φασιστικό φαινόμενο γεννιέται από την αντίθεση κεφαλαίου εργασίας ή ότι γεννιέται σε στιγμές που αυτή η αντίθεση φτάνει στο ιστορικό σημείο της λύσης της. Αλλά τότε γιατί ο φασισμός εμφανίστηκε στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού και όχι νωρίτερα, για παράδειγμα την περίοδο του καπιταλισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού, όπου κι εκεί υπήρχε η αντίθεση κεφαλαίου- εργασίας; Γιατί δεν εμφανίστηκε τον καιρό της ρωσικής επανάστασης ή την εποχή της κομμούνας, τότε δηλαδή που η αντίθεση αυτή- στη Γαλλία και στη Ρωσία- έφτασε στο σημείο της λύσης της; Ενδεχομένως βέβαια ο Μ. Μαΐλης να θέλει να πει ότι το πρόβλημα του φασισμού ξεπερνιέται οριστικά με την επανάσταση. Με την λύση της αντίθεσης κεφαλαίου- εργασίας προς όφελος της εργατικής τάξης. Καμία αντίρρηση. Όλες οι αρρώστιες του καπιταλισμού μ’ αυτό τον τρόπο ξεπερνιούνται οριστικά. Αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει ότι το καθήκον των κομμουνιστών κάθε φορά που έρχονται αντιμέτωποι με μία από αυτές πρέπει να κηρύσσουν την επανάσταση; Γιατί ειδικά η περίπτωση του φασισμού έπρεπε να απαντηθεί μόνο με την κήρυξη της επανάστασης για να είναι σωστή η πολιτική του κομμουνιστικού κινήματος;

Η 13η Ολομέλεια της Ε.Ε. και το 7ο συνέδριο της ΚΔ, ασφαλώς, δεν είχαν την απόσταση που έχει ο Μ. Μαΐλης από τον Μαρξισμό. Έτσι όρισαν τον φασισμό με πραγματικά εργαλεία ανάλυσης κι όχι με εγκεφαλικά κατασκευάσματα και ιδεοληψίες. Στη 10ετία του ’30 ο καπιταλισμός δεν ήταν καπιταλισμός γενικώς. Ήταν ήδη μονοπωλιακός καπιταλισμός. Καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο. Η ατμομηχανή, η ηγέτιδα δύναμη της άρχουσας τάξης στον ιμπεριαλισμό είναι το χρηματιστικό κεφάλαιο. «Ο φασισμός δεν είναι μια εξουσία πάνω από τάξεις, ούτε και είναι η εξουσία των μικροαστικών στρωμάτων ή του κουρελοπρολεταριάτου ενάντια στο χρηματιστικό κεφάλαιο. Ο φασισμός είναι ή εξουσία του ίδιου του χρηματιστικού κεφαλαίου», έλεγε ο Δημητρόφ στην εισήγηση του στο 7ο Συνέδριο της ΚΔ. Και πρόσθετε: «Ο ερχομός του φασισμού στην εξουσία, δεν είναι μια απλή αντικατάσταση μιας αστικής κυβέρνησης από μιαν άλλη. Είναι η αλλαγή της μορφής διακυβέρνησης της ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, της αστικής δημοκρατίας, με μιαν άλλη μορφή, την ανοιχτή τρομοκρατική διχτατορία» (Γκ. Ντιμιτρόφ: «Ο Φασισμός», εκδόσεις ΠΟΡΕΙΑ, Αθήνα 1975, σελ. 22- 23). Ο Μ. Μαΐλης μπορεί να διαφωνεί με αυτή την ανάλυση, μπορεί να τα βλέπει όλα ίσωμα, να μην είναι σε θέση να διακρίνει καταστάσεις αλλά αντί να διαστρεβλώνει τα ντοκουμέντα της Κ.Δ. καλό θα ήταν να απαντήσει στα καίρια ερωτήματα: Η εργατική τάξη πρέπει ή δεν πρέπει να νοιάζεται αν θα ζει και θα παλεύει σε μία αστική δημοκρατία- έχοντας τις οργανώσεις της και μιας σειρά ελευθερίες κατεκτημένες- ή σε ένα φασιστικό καθεστώς, χωρίς οργανώσεις, χωρίς το κόμμα της, χωρίς σωματεία, απολύτως εξανδραποδισμένη και με την ραχοκοκαλιά της τσακισμένη; Η εργατική τάξη θα πρέπει να υπερασπίζεται απέναντι στο φασισμό τις αστικοδημοκρατικές κατακτήσεις της ή θα πρέπει να αδιαφορεί γι’ αυτές; Κι εντέλει από πού προκύπτει ότι για την αντιμετώπιση του φασισμού το μόνο που πρέπει να προτάσσεται, ως άμεσος στόχος, είναι η διεκδίκηση της δικτατορία του προλεταριάτου;

Υ.Γ. Σε επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με το ζήτημα της επανάστασης και πως προσδιορίζεται ο χαρακτήρας της. Εκεί θα μας απασχολήσουν και οι πλαστογραφίες του Μ. Μαΐλη για την συμβολή του Ν. Ζαχαριάδη στον προσδιορισμό του χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα.

*Πηγή: ergatikosagonas.gr