Παιδιά του δρόμου, γυναίκες του δρόμου, τραγουδιστές του δρόμου. Το κατάστρωμά του δρόμου είναι το ύστατο καταφύγιο για τους διωγμένους και ξεσπιτωμένους. Σε αυτούς προστέθηκε τώρα και η ΕΡΤ. Από την περασμένη Πέμπτη, 7 Ιουνίου του 2013, έχουμε παγκοσμίως την πρώτη τηλεόραση του δρόμου.
Ταυτόχρονα είχαμε και άλλη πρεμιέρα: Το πρώτο δελτίο ειδήσεων του κόσμου στην άσφαλτο. Ο θεός της τύχης, αλλά και ένας ιδιοφυής σκηνοθέτης, φρόντισαν να στήσουν την κάμερα με τρόπο, που πίσω από την παρουσιάστρια των ειδήσεων, την Αγλαϊα Κυρίτση, να φαίνονται οι άντρες των ΜΑΤ που φρουρούν το Ραδιομέγαρο. Ευφάνταστο εύρημα, που ξεπερνά σε δύναμη ακόμη και τις εικόνες των σουρεαλιστικών ταινιών για τις δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής.
Ο σουρεαλισμός δεν θα είχε βγει ποτέ στην οδό Μεσογείων αν δεν είχε προηγηθεί η εντολή του Αντώνη Σαμαρά στο Νίκο Δένδια, να εκδιώξει βίαια τους εργαζόμενους από το κτίριο της ΕΡΤ. Από τότε που βγήκε όμως δεν λέει να το κουνήσει από εκεί. Η εκδίωξη αποδείχθηκε μπούμερανγκ. Η συνεχιζόμενη λειτουργία της τηλεόρασης του δρόμου δείχνει ότι η κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας-Πασοκ δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις νέες μορφές δημοσιότητας.
Η δημοσιότητα είναι ως γνωστό αρχαιοελληνική ευρεσιτεχνία. Ο στόχος της είναι η συζήτηση για τα προβλήματα του δήμου, που λύνονται μέσα από πολιτικές διαδικασίες – όχι η συζήτηση για τα ιδιωτικά.
Στη νεωτερική εποχή, η δημοσιότητα επανεφευρέθηκε από την αστική τάξη – πρώτα στην Αγγλία του δεκάτου όγδοου αιώνα και ύστερα σε άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Η δημοσιότητα αυτή ήταν καταρχάς μια αντι-δημοσιότητα που στρεφόταν κατά εκείνης των φεουδαρχών και απόπνεε έτσι αέρα απόλυτης ελευθερίας. Η τελευταία χάθηκε βαθμιαία στο δρόμο όταν επιβλήθηκε παντού το αστικό καθεστώς και οι εκπρόσωποί του διαπίστωσαν, ότι η ανεξέλεγκτη δημοσιότητα δεν συμπορευόταν πλέον με τα συμφέροντα τους.
Στην περίφημη διατριβή του «Η δομική αλλαγή της δημοσιότητας», ο Γιούργκεν Χάμπερμας περιγράφει μεθοδικά την πορεία αυτής της αλλαγής: Καταρχάς την επικράτηση της βιομηχανίας παραγωγής πολιτισμού, η οποία καταπνίγει το διάλογο για τα καίρια πολιτιστικά θέματα. Ύστερα την επιβολή των μαζικών μέσων ενημέρωσης, εκ των οποίων μόνο μικρό μέρος τους συμβάλει στον πολιτικό προβληματισμό. Κατόπιν τον εκφυλισμό των πολιτικών προγραμμάτων σε διαφήμιση. Και, τέλος, την επιστροφή της φεουδαρχικής δημοσιότητας με τη μορφή «δημόσιων σχέσεων» (public relations) - με την έννοια ότι ιδιωτικοί σύνδεσμοι, ή ιδιώτες, εκθέτουν τα ιδιωτικά τους συμφέροντα ως δημόσια.
Η γνήσια δημοσιότητα, τονίζει ο Χάμπερμας, είναι πολιτική. Με τη δομική αλλαγή της χάθηκαν όμως εκείνες οι αξίες που την πολιτικοποιούσαν: Η ορθότητα, η αλήθεια και η αληθοφάνεια. Αυτές μπορούν να εφαρμοστούν μόνο εντός ενός συνδέσμου πολιτών, που έχουν ισότιμη πρόσβαση στη δημοσιότητα, όχι σε μια κοινωνία, στην οποία τόσο ο πλούτος, όσο και τα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται στα χέρια λίγων.
Παρά τις ζοφερές αυτές περιγραφές όμως, ο Χάμπερμας δεν το βάζει κάτω. Το κίνημα του 68 – επίσης κίνημα του δρόμου! – λέει, έδειξε, ότι τα κινήματα μπορούν να παράξουν μια νέα αντι-δημοσιότητα, που μπορεί να εκτοπίσει τη ρηχή συμβατική. Απομένει βέβαια να βρεθούν εκείνες και εκείνοι που θα τολμήσουν ένα νέο 68.
Ο Χάμπερμας δεν πραγματεύεται στη διατριβή του το ρόλο που έπαιξε μεταπολεμικά η δημόσια ραδιοτηλέοραση σε πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες ως ανάχωμα κατά της εμπορευματοποίησης της είδησης, της ενημέρωσης και του πολιτισμού. Παράλληλα δεν αναφέρεται στο ενδεχόμενο κλεισίματος δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών σταθμών. Αυτό προφανώς δεν μπορούσε να το φανταστεί σε χώρες που έχουν δημοκρατικό καθεστώς.
Γι αυτό και η απόφαση της κυβέρνησης του Αντώνη Σαμαρά και του Ευάγγελου Βενιζέλου, να κλείσουν την ΕΡΤ, αποτελεί μια διόρθωση του Χάμπερμας και μια «πολύτιμη» συμβολή στο θέμα «Δομική αλλαγή της δημοσιότητας».
Για την ακρίβεια πρόκειται για πλήρη αναδιατύπωσή της: Δημοσιότητα είναι γι αυτούς νομικό πρόβλημα, όχι πολιτικό, που μπορεί, ως εκ τούτου, να λύνεται κατά περίπτωση με τα ΜΑΤ. Το ότι ο γερμανός φιλόσοφος τάχθηκε πρόσφατα καθαρά κατά του κλεισίματος της ΕΡΤ λέγοντας, ότι «θα πρέπει να ήταν πολύ απελπισμένοι εκείνοι που το έκαναν» δεν έχει προφανώς γι αυτούς σημασία.
Όμως η σύγχρονη δημοσιότητα είναι, όπως είπε εύστοχα ο Ανδρέας Ροδίτης, «Λερναία Ύδρα» - όσο περισσότερα κεφάλια της κόβεις, τόσο περισσότερα ξεφυτρώνουν στη θέση τους. Οι τεχνικές εξελίξεις, με πρώτη το ίντερνετ, της επιτρέπουν να αποκτήσει όχι μόνο παγκόσμια εμβέλεια σε χρόνο μηδέν, αλλά και νέα, ακατανίκητη πολιτική ποιότητα: εκείνη της παγκόσμιας επικοινωνιακής Αγοράς.
Ένα παράρτημα αυτής της Αγοράς, και ίσως το σημαντικότερο από όλα, έχει στηθεί τώρα στην Αγία Παρασκευή. Πρόκειται για «τηλεόραση του δρόμου» με τη διπλή έννοια του όρου: επικοινωνιακή και χωροταξική. Ο χώρος μπροστά στην ΕΡΤ είναι από τους πιο επικίνδυνους στην περιοχή. Όποιος επιχειρεί να περάσει από την πύλη του Ραδιομεγάρου στο απέναντι πεζοδρόμιο ξέρει ότι αναλαμβάνει μεγάλο ρίσκο: Το πράσινο στο φανάρι σβήνει ήδη πολύ προτού φτάσει κανείς ακόμη στην πρώτη νησίδα κυκλοφορίας. Η περίπτωση να σε παρασύρει ένα αυτοκίνητο είναι συγκριτικά πολύ μεγαλύτερη από αλλού. Στα πρόσφατα θύματα αυτής της ανεύθυνης ρύθμισης της κυκλοφορίας ανήκει ο συνάδελφος Αχιλλέας Παναγούλης, που παρασύρθηκε και σκοτώθηκε από αυτοκίνητο στις 4 Σεπτεμβρίου 2013. Ο δημόσιος χώρος, όπως έχει παραδοθεί στα αυτοκίνητα και την αυτοκινητοβιομηχανία, λειτούργησε γι αυτόν σαν καρμανιόλα.
Καταλαμβάνοντας αυτή την περιοχή, η τηλεόραση του δρόμου πέτυχε – όπως προκύπτει και από το όνομά της - ένα τριπλό άθλο: Να ανακαταλάβει και να ενώσει τον επικοινωνιακό με το δημόσιο χώρο. Να αναστήσει το αρχικό πνεύμα της αστικής ελευθερίας. Και να δώσει έτσι στη δημοσιότητα νέα πολιτική διάσταση.
