Μια αναδρομή στη μακριά πορεία του διεθνούς εργατικού κινήματος - Του Τάκη ΜαστρογιαννόπουλουΑναδημοσίευση από το RedNotebook
Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία, από τις εκδόσεις Τόπος, το πρώτο βιβλίο από την τρίτομο έργο του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου «Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών - Κύκλος 1ος: Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή». Παρουσιάζουμε εδώ ένα εκτενές απόσπασμα του Προλόγου που μας παραχώρησε ευγενικά ο συγγραφέας.
Η πτώση του «υπαρκτου σοσιαλισμού» στα τέλη του 20ου αιώνα, η άτακτη υποχώρηση του κινήματος και η συντριβή των οραμάτων για μια νέα κοινωνία καθώς και τα επακόλουθα αυτής της πτώσης, η πλήρης ηγεμονία του καπιταλισμού και η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό κόσμο, αποτέλεσαν το σημείο έμπνευσης αυτού του βιβλίου.
Άρχισα να γράφω αυτό το βιβλίο όταν τα μεγάλα σοσιαλιστικά κόμματα, ιδιαίτερα τα ευρωπαϊκά, εγκατέλειπαν, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, αργά αλλά σταθερά τις παραδοσιακές σοσιαλδημοκρατικές αντιλήψεις για το γεναιόδωρο κοινωνικό κράτος, υιοθετώντας πλήρως τον σκληρό πυρήνα των νεοφιλελεύθερων επιλογών- γεγονός που αποτέλεσε μια χωρίς προηγούμενο χρεοκοπία του ιστορικού ρεφορμισμού-, και όταν τα κομμουνιστικά κόμματα όλων των τάσεων, είτε υποστήριζαν το «σοβιετικό» υπόδειγμα είτε διαφωνούσαν μ’ αυτό, περνούσαν, βαθύτατα πληγωμένα, ιδιαίτερα στο ιδεολογικό πεδίο, στο περιθώριο της πολιτικής ζωής. Το κόμμα των μπολσεβίκων, πλήρως εξασθενημένο από την ανίατη ασθένεια του σταλινισμού, θα διαλυόταν μέσα στην καταισχύνη ένω άλλα, όπως το πανίσχυρο ιταλικό, το κόμμα του Γκράμσι, θα εξαφανίζονταν, επιλέγοντας την μέθοδο της πολιτικής και οργανωτικής αυτοκτονίας.
Ο ριζοσπαστισμός της προηγούμενης ιστορικής φάσης, το φοιτητικό και φεμινιστικό κίνημα, το αντιπολεμικό κίνημα, ο νέος ακτιβισμός, τα κινήματα της ριζοσπαστικής οικολογίας, της αντικουλτούρας, των πολιτικών και κοινωνικών πειραματισμών, των θεωρητικών αναζητήσεων, της εναλλακτικής πολιτικής και των νέων μορφών συνδικαλιστικής οργάνωσης και δράσης, πέρασαν με τη σειρά τους στο περιθώριο, σχεδόν εξαφανίστηκαν.
Η πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία του καπιταλισμού για μια ολόκληρη ιστορική περίοδο φάνηκε να είναι και ήταν απεριόριστη. Οι νικητές επιχείρησαν, όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, να ξαναγράψουν την ιστορία. Ο ιστορικός αναθεωρητισμός αποτέλεσε το πολιορκητικό κριό της αστικής πολιτικής στην πορεία της ιδεολογικής κυριαρχίας της. Η ιστορία έπρεπε να ξαναγραφεί. Η νικητές απαιτούσαν, όταν οι αντίπαλοι τους είχαν πλεόν καταθέσει τα όπλα, την ιστορική τους δικαίωση. Και όχι μόνο. Απαίτησαν, και μάλιστα επιτυχώς σε πρώτη φάση, να θεωρηθεί οτι ο καπιταλισμός αποτελούσε το αιώνιο οικονομικό σύστημα. Από κει και ο ακραίος αφορισμός για το «τέλος της ιστορίας». Ο αφοπλισμός, ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός, για τις δυνάμεις της εργασίας πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις.
Ήταν μέσα σε αυτό το πλαίσιο που θέλησα να αποδείξω ότι το εργατικό κίνημα, ακόμα και στις πιο μαύρες στιγμές της ιστορίας του, έχει τη δυνατότητα, κατά κανόνα μέσα σε συνθήκες απότομων και απρόβλεπτων μεταστροφών, να ανακάμπτει και να επανεμφανίζεται με νέους και κατά κανόνα πιο προωθημένους πολιτικούς στόχους. Ποτέ δεν είχα σκεφθεί ότι θα έγραφα ένα βιβλίο ιστορίας. Όσο όμως γύριζα προς τα πίσω τόσο η ιστορική αναδρομή με παρέσερνε στο να ανακαλύψω τα γεγονότα που επηρέασαν την εξέλιξη του κινήματος. Σήμερα, είμαι σίγουρος γι’ αυτό, αυτή η διερεύνηση του παρελθόντος ήταν τελικά μια επιστροφή όχι στο παρελθόν αλλά στο μέλλον αφού μόνο η ιστορία μας βοηθά να προσεγγίσουμε τις μελλοντικές εξελίξεις.
Στη μελέτη αυτή -σε τρεις τόμους- υπό τον τίτλο Η άνοδος και η πτώση των Εργατικών Διεθνών. Μια αναδρομή στη μακριά πορεία του διεθνούς εργατικού κινήματος, επιχειρώ να παρουσιάσω την οδύσσεια του διεθνούς κινήματος, όπως αυτό εκφράστηκε με την ίδρυση των εργατικών διεθνών, χωρίς ωστόσο να υποτιμήσω -το αντίθετο μάλιστα- την μακριά και αργόσυρτη πορεία του κινήματος στο εθνικό πεδίο με την ίδρυση και τη δράση των εργατικών πολιτικών κομμάτων και των συνδικάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε αυτή την ανάγκη, εξάλλου, οφείλεται και η μεγάλη έκταση αυτής της εργασίας. Ο ρόλος των ανθρώπων, πρωτοπόρων ανδρών και γυναικών, έχει τη θέση του στην ιστορική αφήγηση. Η εργασία αυτή θέλησε να ασχοληθεί όχι μόνο με την παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων αλλά και με τους πραγματικούς ανθρώπους, που με την παρουσία και τη συμβολή τους άλλαξαν, θετικά ή αρνητικά, την ανθρώπινη ιστορία.
Ο πρώτος κύκλος αυτής της εργασίας ειναι αφιερωμένος -όπως φανερώνει και ο υπότιτλος Από τα πρόδρομα φαινόμενα στην 1η Διεθνή-, στην πρώτα δύσβατα βήματα του κινήματος που ακολούθησαν την μεγάλη γαλλική επανάσταση και ολοκληρώνεται με την παρισινή Κομμούνα. Η φάση αυτή σημαδεύεται από τις αυθόρμητες και ανορθόδοξες αντιδράσεις της νεαρής εργατικής τάξης στις συνέπειες της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, την ίδρυση των πρώτων εργατικών ομίλων και ενώσεων, την εμφάνιση των ουτοπικών ιδεών και του μαρξισμού, τη δημοσίευση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου και κυρίως, μετά τα επαναστατικά γεγονότα που συγκλόνισαν την ευρωπαϊκή ήπειρο τα χρόνια 1848-49, την ίδρυση της πρώτης εργατικής διεθνούς, της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών. Η 1η Διεθνής ιδρύθηκε στα 1864. Επτά χρόνια μετά, με την παρισινή Κομμούνα, το προλεταριάτο θα έρθει για πρώτη φορά –για λίγο χρόνο και κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες– στην εξουσία, διατηρώντας την ηρωϊκά για 71 μέρες. Παράλληλα, με τη διαμόρφωση των εθνών-κρατών ως βάσης για την ορμητική ανάπτυξη του καπιταλισμού, το εργατικό κίνημα άρχισε να εμφανίζεται σε όλες τις χώρες και τις ηπείρους: από την Ιταλία και την Ισπανία ως την Κεντρική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτά τα γεγονότα και οι εξελίξεις απαρτίζουν τον κύκλο που θα μας απασχολήσουν στην παρούσα έκδοση.
Στο δεύτερο κύκλο, που χρονολογικά αρχίζει με την πτώση της Παρισινής Κομμούνας και ολοκληρώνεται με το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, το αντικείμενο της εργασίας αναφέρεται στο ιστορικό πλαίσιο ίδρυσης των ισχυρών σοσιαλιστικών κομματών και των μαζικών συνδικαλιστικών οργανώσεων καθώς και στην αντιφατική πορεία της διεθνούς οργάνωσης αυτής της περιόδου- της 2ης Σοσιαλιστικής Διεθνούς- από την ίδρυση της μέχρι το ξέσπασμα του πρώτου ιμπεριαλιστικού παγκοσμίου πολέμου που σήμανε και την άδοξη και ντροπιαστική κατάρευση της, λόγω της σωβινιστικής πολιτικής των ηγετικών ομάδων των κομμάτων της, ως μιας επαναστατικούς διεθνούς οργάνωσης.
Ο τρίτος κύκλος επικεντρώνεται στην περίοδο του μεσοπολέμου, στο μεσοδιάστημα δηλαδή από τον πρώτο μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η πρώτη φάση αυτής της περίοδου σφραγίστηκε από μια σειρά ευρωπαϊκές επαναστάσεις - στη Ρωσία, όπου η επανάσταση υπό την ηγεσία των μπολσεβίκων έφθασε μέχρι την κατάληψη της εξουσίας, στη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Αυστρία, την Ιταλία κλπ-, από την ίδρυση των κομμουνιστικών κομμάτων αλλά και της ίδιας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η απομόνωση της Σοβιετικής Ένωσης, μετά την ήττα των ευρωπαϊκών επαναστάσεων, τις καταστροφές που προκάλεσαν σε μια σχετικά καθυστερημένη χώρα ο ιμπεριαλιστικός και ο εμφύλιος πόλεμος σε συνδυασμό με τις τάσεις υποχώρησης – αποτέλεσμα της κούρασης και των κακουχιών- της ρωσικής εργατικής τάξης, οδήγησαν στην επικράτηση του σταλινισμού στη Σοβιετική Ένωση, στην παραμόρφωση του πρώτου εργατικού κράτους καθώς και στο φοβερό για την ανθρωπότητα γεγονός της ανόδου του φασισμού στη Γερμανία και την Ιταλία. Η φάση αυτή κλείνει με τον δεύτερο μεγάλο μεγάλο πόλεμο, τη συντριβή του φασισμού, την άνοδο του κινήματος στην Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο αλλά και με την διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Αφιερώνω το βιβλίο αυτό στη νέα γενιά των αγωνιστών -άντρες και γυναίκες- με τη βεβαιότητα ότι η δική τους γενιά, συνδέοντας την πλούσια επαναστατική κληρονομιά του παρελθόντος, με τη σημερινή πραγματικότητα που εγκυμονεί τους σπασμούς των μεγάλων κοινωνικών αλλαγών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, θα οδηγήσει τους αγώνες της νέας ιστορικής περιόδου στη νίκη των ανθρωπότητας σε βάρος της βαρβαρότητας.
