του Κυρκου Δοξιαδη
Πριν πολλά χρόνια, στα «Ενθέματα», σ’ ένα άρθρο μου με τίτλο «Γιατί θα ψηφίσω Συνασπισμό» (19.3.2000 -- τόσο παλιά), είχα γράψει τα εξής:
«[...]Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται το φαινόμενο του να “φυλλορροεί” ο Συνασπισμός προς την κατεύθυνση του ΠΑΣΟΚ. Το φαινόμενο αυτό, κατά μια έννοια τουλάχιστον, ήταν εντελώς αναμενόμενο. Για όσους θυμούνται την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου, η διαφορά μεταξύ του κόμματος της ανανεωτικής αριστεράς και του ΠΑΣΟΚ συνίστατο στη διαφορά μεταξύ “εκσυγχρονιστικής” και “λαϊκιστικής” σοσιαλδημοκρατίας, τώρα που το ΠΑΣΟΚ έγινε κι αυτό “εκσυγχρονιστικό”, η εν λόγω διαφορά έπαψε να υπάρχει. Μακροπρόθεσμα λοιπόν, αυτό ειδικά το “φυλλορρόημα” ίσως βοηθήσει το Συνασπισμό να ξεπεράσει την “κρίση ταυτότητας”».
Από τότε έχουν συμβεί πολλά -- έχει αρχίσει να μεταβάλλεται άρδην και κατά τρόπο συγκλονιστικό το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι, όσον αφορά την προαναφερθείσα τάση «φυλλορροήματος», μέχρι σχετικά πρόσφατα αυτή εξακολούθησε σταθερά να υπάρχει σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του τεράστιου διαστήματος που μεσολάβησε από τότε που έγραφα τις παραπάνω σειρές. Κατά την άποψή μου, η δημιουργία και η όλη πολιτεία του κόμματος της Δημοκρατικής Αριστεράς δεν είναι παρά το αποκορύφωμα της εν λόγω τάσης: η συγκρότηση και λειτουργία ενός ακόμη κόμματος «εκσυγχρονιστικής» σοσιαλδημοκρατίας, που προέκυψε από τους «εκσυγχρονιστές» του ΣΥΝ, και που δυνάμει, με το πλήρωμα του χρόνου, όταν θα έχουν «ωριμάσει οι συνθήκες», θα ενωθεί εις σάρκα μίαν με το ήδη υπάρχον, ήτοι με το «εκσυγχρονισμένο» ΠΑΣΟΚ.
Στην παρούσα συγκυρία, η στήριξη που παρέχει η ΔΗΜΑΡ από κοινού με το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας μάλλον δεν είναι παρά η αρχή της ολοκλήρωσης της παραπάνω πορείας προς συνένωση. Το επιχείρημα της σωτηρίας της χώρας από την ολέθρια περιπέτεια μιας τρίτης εκλογικής αναμέτρησης απευθύνεται μόνο σε ανθρώπους που δεν ξέρουν απλή αριθμητική -- το άθροισμα των εδρών της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ είναι υπεραρκετό για την εξασφάλιση κυβερνητικής πλειοψηφίας. Η μόνη ουσιαστική αιτία που μπορεί να υπάρχει για τούτη την εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και επικίνδυνη για την ίδια κίνηση της ΔΗΜΑΡ είναι η σιωπηλή αλλά έμπρακτη αναγνώριση μιας ιδεολογικής και πολιτικής «κοινής μοίρας» με το κόμμα του οποίου τώρα ηγείται ο Ευάγγελος Βενιζέλος.
Και ποια είναι αυτή η «κοινή μοίρα»; Είναι η «μοίρα» που λίγο-πολύ ακολουθούν οι διαφορετικές εκδοχές της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, τουλάχιστον από την εποχή της πρωθυπουργίας του Τόνυ Μπλαιρ στη Βρετανία. Η «μοίρα» μιας (Κεντρο-)Αριστεράς «μεταρρυθμιστικής», «μετριοπαθούς», «μη ριζοσπαστικής», η οποία, μπροστά στη σαρωτική λαίλαπα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, με τα γνωστά επακόλουθα της αδιαφιλονίκητης ηγεμονίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους και του εξοβελισμού του κεϋνσιανού παραδείγματος πολιτικοοικονομικής διακυβέρνησης, άρχισε να αισθάνεται ότι δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης παρά μόνο αν αποδεχτεί τους νέους αυτούς όρους άσκησης του κυβερνάν.
Βέβαια, αν η νεοφιλελευθεροποιημένη σοσιαλδημοκρατία βρήκε στην περίπτωση του Μπλαιρ την επιτυχέστερή της εκδοχή (για όσο εκείνη κράτησε ως τέτοια, εννοείται), στην ΠΑΣΟΚική Ελλάδα των μνημονίων και της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης που αυτά επιδείνωσαν αν όχι προκάλεσαν, συνάντησε την πιο αποκαρδιωτική της αποτυχία. Τούτο όμως δεν επαρκεί για να αποτρέψει είτε τη ΔΗΜΑΡ είτε το ίδιο το ΠΑΣΟΚ από την εξακολούθηση της κοινής τους πορείας. Είπαμε, πρόκειται για «μοίρα» -- όπου «μοίρα», εν προκειμένω, δεν είναι παρά οι αναπόφευκτες συνέπειες της αποδοχής των όρων και κανόνων του νεοφιλελεύθερου συστήματος.
Αυτά όσον αφορά τη ΔΗΜΑΡ και το ΠΑΣΟΚ. Την Τρίτη 19 Ιουνίου, στην εκδήλωση της «Πρωτοβουλίας για την υπεράσπιση της κοινωνίας και της δημοκρατίας», άκουσα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εισηγήσεις και τοποθετήσεις του Ηλία Νικολακόπουλου και του Γεράσιμου Μοσχονά για τις τελευταίες εκλογές. Μάλλον το πιο σημαντικό από τα πορίσματα των αναλύσεών τους είναι η διαπίστωση μιας πρωτοφανούς και εντυπωσιακά εμφανούς ταξικής κατανομής των ψήφων μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ. Σύμφωνα και με την παρέμβαση του Κωνσταντίνου Τσουκαλά στην ίδια εκδήλωση, αυτό το φαινόμενο δεν είναι παρά η πολιτική έκφραση μιας βαθύτατης κοινωνικής πόλωσης, ενός ρήγματος που ολοένα και διευρύνεται με το ραγδαίο αφανισμό των μεσαίων τάξεων.
Ταυτόχρονα, η πόλωση ήδη υπάρχει και στην ιδεολογική και επικοινωνιακή σφαίρα: Από τη μια η οργή και η αγανάκτηση των απελπισμένων και εξαθλιωμένων κοινωνικών ομάδων, και από την άλλη η λυσσαλέα ιδεολογική ή και απροκάλυπτα προπαγανδιστική επίθεση που υπέστη και που υφίσταται ο ΣΥΡΙΖΑ από όλα τα κυρίαρχα ΜΜΕ αλλά και τους εκπροσώπους των κομμάτων που τώρα συγκυβερνούν.
Η άποψή μου είναι ότι αυτή την ήδη ισχύουσα πολυεπίπεδη πόλωση ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να την αντιμετωπίσει επιθετικά. Να τη χειριστεί με τρόπο ώστε να τη στρέψει προς όφελός του.
Δημοκρατικά: Η ανανεωτική ριζοσπαστική Αριστερά δεν έχει το σύμπλεγμα ότι η πόλωση συνεπάγεται αντιδημοκρατική συμπεριφορά. Αντιθέτως, κάτι που είναι βαθύτατα αντιδημοκρατικό είναι η συγκάλυψη μιας ήδη υπάρχουσας ούτως ή άλλως κοινωνικής, πολιτικής ή/και ιδεολογικής πόλωσης.
Ενωτικά: Εξυπακούεται ότι οι αντίπαλοι δεν είναι το σύνολο των ψηφοφόρων των άλλων κομμάτων. Πολλούς από αυτούς ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να τους πείσει με επιχειρήματα --αν δεν τους πείσει η ίδια η ζωή-- για τις ολέθριες συνέπειες της πολιτικής των κομμάτων που ψήφισαν, καθώς και για τη βιωσιμότητα των δικών του εναλλακτικών προτάσεων.
Μια πολωτική πολιτική που θα είναι ταυτόχρονα ενωτική και δημοκρατική. Η σχεδόν αξιολύπητη επιμονή της ΔΗΜΑΡ, του ΠΑΣΟΚ, ακόμη και κάποιων από τη Νέα Δημοκρατία (μέχρι και του προέδρου του ΣΕΒ), για τη συμμετοχή του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση αποτελεί κρυστάλλινη ένδειξη ότι οι αντίπαλοι ακριβώς αυτό φοβούνται.
[Σχόλια και συζήτηση για το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων]
Ο Κύρκος Δοξιάδης διδάσκει κοινωνική θεωρία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πριν πολλά χρόνια, στα «Ενθέματα», σ’ ένα άρθρο μου με τίτλο «Γιατί θα ψηφίσω Συνασπισμό» (19.3.2000 -- τόσο παλιά), είχα γράψει τα εξής:
«[...]Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται το φαινόμενο του να “φυλλορροεί” ο Συνασπισμός προς την κατεύθυνση του ΠΑΣΟΚ. Το φαινόμενο αυτό, κατά μια έννοια τουλάχιστον, ήταν εντελώς αναμενόμενο. Για όσους θυμούνται την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου, η διαφορά μεταξύ του κόμματος της ανανεωτικής αριστεράς και του ΠΑΣΟΚ συνίστατο στη διαφορά μεταξύ “εκσυγχρονιστικής” και “λαϊκιστικής” σοσιαλδημοκρατίας, τώρα που το ΠΑΣΟΚ έγινε κι αυτό “εκσυγχρονιστικό”, η εν λόγω διαφορά έπαψε να υπάρχει. Μακροπρόθεσμα λοιπόν, αυτό ειδικά το “φυλλορρόημα” ίσως βοηθήσει το Συνασπισμό να ξεπεράσει την “κρίση ταυτότητας”».
Από τότε έχουν συμβεί πολλά -- έχει αρχίσει να μεταβάλλεται άρδην και κατά τρόπο συγκλονιστικό το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι, όσον αφορά την προαναφερθείσα τάση «φυλλορροήματος», μέχρι σχετικά πρόσφατα αυτή εξακολούθησε σταθερά να υπάρχει σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του τεράστιου διαστήματος που μεσολάβησε από τότε που έγραφα τις παραπάνω σειρές. Κατά την άποψή μου, η δημιουργία και η όλη πολιτεία του κόμματος της Δημοκρατικής Αριστεράς δεν είναι παρά το αποκορύφωμα της εν λόγω τάσης: η συγκρότηση και λειτουργία ενός ακόμη κόμματος «εκσυγχρονιστικής» σοσιαλδημοκρατίας, που προέκυψε από τους «εκσυγχρονιστές» του ΣΥΝ, και που δυνάμει, με το πλήρωμα του χρόνου, όταν θα έχουν «ωριμάσει οι συνθήκες», θα ενωθεί εις σάρκα μίαν με το ήδη υπάρχον, ήτοι με το «εκσυγχρονισμένο» ΠΑΣΟΚ.
Στην παρούσα συγκυρία, η στήριξη που παρέχει η ΔΗΜΑΡ από κοινού με το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας μάλλον δεν είναι παρά η αρχή της ολοκλήρωσης της παραπάνω πορείας προς συνένωση. Το επιχείρημα της σωτηρίας της χώρας από την ολέθρια περιπέτεια μιας τρίτης εκλογικής αναμέτρησης απευθύνεται μόνο σε ανθρώπους που δεν ξέρουν απλή αριθμητική -- το άθροισμα των εδρών της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ είναι υπεραρκετό για την εξασφάλιση κυβερνητικής πλειοψηφίας. Η μόνη ουσιαστική αιτία που μπορεί να υπάρχει για τούτη την εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και επικίνδυνη για την ίδια κίνηση της ΔΗΜΑΡ είναι η σιωπηλή αλλά έμπρακτη αναγνώριση μιας ιδεολογικής και πολιτικής «κοινής μοίρας» με το κόμμα του οποίου τώρα ηγείται ο Ευάγγελος Βενιζέλος.
Και ποια είναι αυτή η «κοινή μοίρα»; Είναι η «μοίρα» που λίγο-πολύ ακολουθούν οι διαφορετικές εκδοχές της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, τουλάχιστον από την εποχή της πρωθυπουργίας του Τόνυ Μπλαιρ στη Βρετανία. Η «μοίρα» μιας (Κεντρο-)Αριστεράς «μεταρρυθμιστικής», «μετριοπαθούς», «μη ριζοσπαστικής», η οποία, μπροστά στη σαρωτική λαίλαπα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, με τα γνωστά επακόλουθα της αδιαφιλονίκητης ηγεμονίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους και του εξοβελισμού του κεϋνσιανού παραδείγματος πολιτικοοικονομικής διακυβέρνησης, άρχισε να αισθάνεται ότι δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης παρά μόνο αν αποδεχτεί τους νέους αυτούς όρους άσκησης του κυβερνάν.
Βέβαια, αν η νεοφιλελευθεροποιημένη σοσιαλδημοκρατία βρήκε στην περίπτωση του Μπλαιρ την επιτυχέστερή της εκδοχή (για όσο εκείνη κράτησε ως τέτοια, εννοείται), στην ΠΑΣΟΚική Ελλάδα των μνημονίων και της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης που αυτά επιδείνωσαν αν όχι προκάλεσαν, συνάντησε την πιο αποκαρδιωτική της αποτυχία. Τούτο όμως δεν επαρκεί για να αποτρέψει είτε τη ΔΗΜΑΡ είτε το ίδιο το ΠΑΣΟΚ από την εξακολούθηση της κοινής τους πορείας. Είπαμε, πρόκειται για «μοίρα» -- όπου «μοίρα», εν προκειμένω, δεν είναι παρά οι αναπόφευκτες συνέπειες της αποδοχής των όρων και κανόνων του νεοφιλελεύθερου συστήματος.
Αυτά όσον αφορά τη ΔΗΜΑΡ και το ΠΑΣΟΚ. Την Τρίτη 19 Ιουνίου, στην εκδήλωση της «Πρωτοβουλίας για την υπεράσπιση της κοινωνίας και της δημοκρατίας», άκουσα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εισηγήσεις και τοποθετήσεις του Ηλία Νικολακόπουλου και του Γεράσιμου Μοσχονά για τις τελευταίες εκλογές. Μάλλον το πιο σημαντικό από τα πορίσματα των αναλύσεών τους είναι η διαπίστωση μιας πρωτοφανούς και εντυπωσιακά εμφανούς ταξικής κατανομής των ψήφων μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ. Σύμφωνα και με την παρέμβαση του Κωνσταντίνου Τσουκαλά στην ίδια εκδήλωση, αυτό το φαινόμενο δεν είναι παρά η πολιτική έκφραση μιας βαθύτατης κοινωνικής πόλωσης, ενός ρήγματος που ολοένα και διευρύνεται με το ραγδαίο αφανισμό των μεσαίων τάξεων.
Ταυτόχρονα, η πόλωση ήδη υπάρχει και στην ιδεολογική και επικοινωνιακή σφαίρα: Από τη μια η οργή και η αγανάκτηση των απελπισμένων και εξαθλιωμένων κοινωνικών ομάδων, και από την άλλη η λυσσαλέα ιδεολογική ή και απροκάλυπτα προπαγανδιστική επίθεση που υπέστη και που υφίσταται ο ΣΥΡΙΖΑ από όλα τα κυρίαρχα ΜΜΕ αλλά και τους εκπροσώπους των κομμάτων που τώρα συγκυβερνούν.
Η άποψή μου είναι ότι αυτή την ήδη ισχύουσα πολυεπίπεδη πόλωση ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να την αντιμετωπίσει επιθετικά. Να τη χειριστεί με τρόπο ώστε να τη στρέψει προς όφελός του.
Δημοκρατικά: Η ανανεωτική ριζοσπαστική Αριστερά δεν έχει το σύμπλεγμα ότι η πόλωση συνεπάγεται αντιδημοκρατική συμπεριφορά. Αντιθέτως, κάτι που είναι βαθύτατα αντιδημοκρατικό είναι η συγκάλυψη μιας ήδη υπάρχουσας ούτως ή άλλως κοινωνικής, πολιτικής ή/και ιδεολογικής πόλωσης.
Ενωτικά: Εξυπακούεται ότι οι αντίπαλοι δεν είναι το σύνολο των ψηφοφόρων των άλλων κομμάτων. Πολλούς από αυτούς ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να τους πείσει με επιχειρήματα --αν δεν τους πείσει η ίδια η ζωή-- για τις ολέθριες συνέπειες της πολιτικής των κομμάτων που ψήφισαν, καθώς και για τη βιωσιμότητα των δικών του εναλλακτικών προτάσεων.
Μια πολωτική πολιτική που θα είναι ταυτόχρονα ενωτική και δημοκρατική. Η σχεδόν αξιολύπητη επιμονή της ΔΗΜΑΡ, του ΠΑΣΟΚ, ακόμη και κάποιων από τη Νέα Δημοκρατία (μέχρι και του προέδρου του ΣΕΒ), για τη συμμετοχή του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση αποτελεί κρυστάλλινη ένδειξη ότι οι αντίπαλοι ακριβώς αυτό φοβούνται.
[Σχόλια και συζήτηση για το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων]
Ο Κύρκος Δοξιάδης διδάσκει κοινωνική θεωρία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
