Τού Συμεών Γρ. Σταμπουλού - http://www.chronosmag.eu/
Εἶναι ἡ πρώτη φορά, ἐξ ὅσων γνωρίζουμε, πού ὁ Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984) ἀρθρογραφεῖ, σταθερά παρών, σέ ἀθηναϊκή πολιτική ἐφημερίδα μέ χρονογραφήματα, κριτικά σημειώματα ἐν εἴδει ἐπιστολῆς, ἤ ἀπαντώντας σέ δημοσιογραφική ἔρευνα μαζί μέ ἄλλες προσωπικότητες ἀπό τόν χῶρο τῶν Γραμμάτων.1 Τό ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι στόν βραχύ βίο τῆς ἐφημερίδας, ἀπό τίς 28 Φεβρουαρίου 1950 μέχρι τίς 8 Σεπτεμβρίου 1951, ἡ παρουσία του εἶναι σταθερή, ὄχι μόνο μέ ἐπιστολές πού στέλνει στά γραφεῖα της, στήν ὁδό Φραγκίσκου Ροῦζβελτ 64, ὅπως εἶχε γιά ἕνα διάστημα μετονομαστεῖ ἡ ὁδός Ἀκαδημίας στήν Ἀθήνα, ἀλλά καί μέ ἀνακοινώσεις στίς «Φιλολογικές ἐπιφυλλίδες» τῆς ἐφημερίδας γιά κυκλοφορίες ἔργων τόσο τοῦ Σκαρίμπα ὅσο καί τῆς ἀδελφῆς του, ποιήτριας Καλλιόπης Σκαρίμπα.
Ὁ Δημοκρατικός Τύπος (Δ.Τ.) ὑπῆρξε γιά ἕνα διάστημα τό ἐπίσημο ἑβδομαδιαῖο, κυριακάτικο δημοσιογραφικό ὄργανο τῶν ἀριστερῶν πολιτικῶν δυνάμεων, δεδομένου ὅτι ἡ κυκλοφορία τοῦ Ριζοσπάστη, ἐπίσημου ὀργάνου τοῦ Κ.Κ.Ε. ἀπό τό 1921, εἶχε ἀνασταλεῖ στίς 17 Ὀκτωβρίου 1947. Θά κυκλοφορήσει 27 χρόνια ἀργότερα, στίς 25 Σεπτεμβρίου 1974. Στίς βουλευτικές ἐκλογές τῆς 5ης Μαρτίου 1950 ἡ Ἀριστερά ἐμφανίζεται, μέ τήν ὑποστήριξη τοῦ παράνομου μηχανισμοῦ τοῦ ΚΚΕ ὑπό τόν Νίκο Πλουμπίδη, μέ τό σχῆμα τῆς Δημοκρατικῆς Παράταξης πού ἱδρύθηκε ἐκεῖνον τόν χρόνο μέ πρωτεργάτες τούς Ἰωάννη Σοφιανόπουλο, Ἀλέξανδρο Σβῶλο καί Νίκο Γρηγοριάδη. Ὁ Δ.Τ. εἶναι τό πολιτικό, κομματικό δημοσιογραφικό ὄργανο τῆς Δημοκρατικῆς Παράταξης. Διευθυντής του ὁ πολιτευόμενος μέ τό πολιτικό αὐτό σχῆμα Νικόλαος Ρίτσης. Στό 3ο φύλλο, μέ ἐπιστολή του, σταλμένη στήν ἐφημερίδα ἀπό τήν πόλη Ἀντίμπ τῆς Γαλλίας στίς 14 Φεβρουαρίου 1950, ὁ Νίκος Καζαντζάκης δηλώνει τήν ὑποστήριξη καί πρόθυμη συστράτευσή του μέ τήν παράταξη. Ὁ Ἰωάννης Σοφιανόπουλος, ἀρχηγός τῆς παράταξης, γεννημένος τό 1887, εἶχε λάβει μέρος, μαζί μέ τούς Πέτρο Ροῦσο (Κ.Κ.Ε.), Στέφανο Σαράφη (Ε.Λ.Α.Σ.), Μιλτιάδη Πορφυρογέννη (Ε.Α.Μ.), Γεώργιο Καρτάλη (Ε.Κ.Κ.Α.) κ.ἄ., στό Συνέδριο τοῦ Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944), ἐκπροσωπώντας τήν Ἕνωση Ἀριστερῶν, καί εἶχε προεδρεύσει στό Συνέδριο τῆς Βάρκιζας πού ὁδήγησε στή γνωστή Συμφωνία τῆς Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945). Στίς βουλευτικές ἐκλογές τοῦ 1950 (5 Μαρτίου) ἡ Δημοκρατική Παράταξη συγκέντρωσε τό 10% περίπου τῶν ψήφων καί ἀπέσπασε 18 ἕδρες. Ὁ ξαφνικός θάνατος τοῦ Σοφιανόπουλου, στίς 27 Ἰουλίου 1951, ὁδήγησε στόν μετασχηματισμό τῆς παράταξης σέ Ἑνιαία Δημοκρατική Ἀριστερά (Ε.Δ.Α.) μέ μέλη τῆς διοικούσας ἐπιτροπῆς τόν Γ. Πασαλίδη, τόν Μ. Κύρκο κ.ἄ. Στίς ἐκλογές πού διεξήχθησαν ἀμέσως μετά, στίς 9 Σεπτεμβρίου 1951, ἡ Ε.Δ.Α. κέρδισε τό 11% περίπου τῶν ψήφων (10 ἕδρες).
Τό μαχητικό, ἐριστικό ὕφος τοῦ Σκαρίμπα ἐναρμονίζεται πλήρως μέ τό ἀγωνιστικό, καταγγελτικό πνεῦμα τῆς ἐφημερίδας πού θεματικά κινεῖται ἐν πολλοῖς στόν χῶρο τοῦ Ριζοσπάστη: μόνιμες στῆλες γιά τούς πολιτικούς ἐξόριστους, τίς δίκες τῶν ἀγωνιστῶν τῆς Ἀντίστασης, τήν ἐγκατάλειψη τῶν φυματικῶν τῆς «Σωτηρίας», τούς ἀπεργιακούς ἀγῶνες, τίς φυλακές ἀνηλίκων… Στήν καμπάνια, ὅπως ἀποκαλεῖται, κατά τοῦ ἀναμορφωτηρίου τῆς Μακρονήσου, τοῦ «Ντάχαου» τῆς Ἑλλάδας, μέ τήν ὁποία ἐγκαινιάζει τήν παρουσία του ὁ Δ.Τ., τόν Μάρτιο τοῦ 1950, καλοῦνται νά ἐκφράσουν τή γνώμη τους, δηλαδή νά καταγγείλουν καί νά διαμαρτυρηθοῦν, προσωπικότητες τῆς πολιτικῆς καί τῶν Γραμμάτων ὅπως οἱ Ἀλέξανδρος Σβῶλος, Μάρκος Αὐγέρης, Κώστας Βάρναλης, Παναγῆς Λεκατσᾶς, Λέων Κουκούλας, Γιῶργος Βαλέτας, Θρασύβουλος Σταύρου. Στό 18ο φύλλο (28 Μαΐου 1950) φιλοξενεῖται πλάι σ’ αὐτήν τοῦ Ἀσημάκη Πανσέληνου, καί ἡ γνώμη τοῦ Σκαρίμπα, ὁ ὁποῖος γράφει, μεταξύ ἄλλων: «Ὅ,τι μπορεῖ νἆναι στή ζωϊκή ἱεραρχία τό τέρας, εἶναι ἡ Μακρόνησος γιά τόν πολιτισμό τοῦτ’ τοῦ κράτους […]. Καί μόνον ἄνθρωποι ἀνευλαβεῖς καί κακόπιστοι –προσήλυτοι καί ὁμολογηταί κάθε τύφλας– μπόρεσαν νά τῆς πλέξουν κι’ ἐγκώμια!».
Ἡ μόλις τετρασέλιδη, καί περιστασιακά ἑξασέλιδη, ἐφημερίδα, διαθέτει μία ὁλόκληρη σελίδα γιά λογοτεχνικά καί εὐρύτερα πνευματικά ζητήματα, τήν ἐγχώρια καί ξένη λογοτεχνία (Λόρκα, Χικμέτ, Τσβάιχ, Μπαλζάκ, Μαγιακόφσκι, Τολστόι), στήλη λογοτεχνικῆς κριτικῆς πού μοιράζονται κυρίως οἱ Ἀλέξανδρος Ἀργυρίου καί Νικηφόρος Βρεττάκος, στῆλες γιά τό θέατρο, τόν κινηματογράφο καί τή διεθνῆ πνευματική κίνηση. Ἐδῶ βρίσκουν φιλόξενη στέγη ὁ Μενέλαος Λουντέμης (μέ ἄγνωστα μέχρι σήμερα ποιήματα), ὁ Μιχάλης Κατσαρός (καί ὡς κριτικός ποίησης), ἡ Ζωή Καρέλλη, ὁ Σωτήρης Πατατζῆς, ὁ Δ. Παπαδίτσας, ἐνῶ γίνονται ἐκκλήσεις γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Μανόλη Γλέζου, τήν ἀποφυλάκιση τοῦ Φώτη Ἀγγουλέ καί τοῦ Γιάννη Ρίτσου πού ἀντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα ὑγείας. Ὑμνοῦνται ὁ Σικελιανός, ὁ Καβάφης, ὁ Καζαντζάκης.
Εἶναι οἱ ὁμότεχνοι ὅσο καί ἑτερόκλητοι συγκάτοικοι τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα, ὁ ὁποῖος ἐγκαινιάζει τή συνεργασία του στό 27ο φύλλο, στίς 20 Αὐγούστου 1950, μέ τό χρονογράφημα «Τά οὐδετερόνια»: εἰρωνική ὑποδοχή τῆς νεοσύστατης, μέ πρωτοβουλία τοῦ ζεύγους Οὐράνη, «Ὁμάδας τῶν 12», γιά τήν ἐτήσια ἀπονομή λογοτεχνικοῦ βραβείου, οἱ ὁποῖοι, κατά τόν Σκαρίμπα, περί ἄλλα τυρβάζουν: «Μά – νά ἐκεῖ – δώδεκα. Ὀνόματα καμαρωτά “φίρμες” ὅλοι. Καί – νά – θά μιλήσουν! Ἔχουν –λέει– αὐτοί νά ποῦν κατιτίς, θά πάρουν –λέει– αὐτοί θέση καί λόγο. Τύχῃ ἀγαθῇ!.. Κι’ ἔχουμε τόσα ζητήματα φλέγοντα, καί κάνα-δυό πρῶτα ἀπ’ ὅλα: Ἕνα μέρος ἀπ’ τούς ἀνθρώπους τοῦ πνεύματος –ἴσως τό πιό διαλεχτό– βρίσκεται στή Μακρόνησο ἀκόμα…». Οὐδετερόνια εἶναι οἱ τηροῦντες –δῆθεν– οὐδετερότητα, οἱ καιροσκόποι τῆς λογοτεχνικῆς ἀγορᾶς καί οἱ ἐπιτήδειοι τῶν λεπτῶν ἰσορροπιῶν. Στό ὑπ’ ἀρ. 70 φύλλο τῆς 10ης Ἰουνίου 1951 διαβάζουμε ποίημα κατά βάσιν «ἐλευθεροστιχίτικο» τοῦ Σκαρίμπα, ὑπογράφοντος ὡς «Ὁ Δέκατος Τρίτος», μέ τίτλο «Οἱ Δώδεκα». Μικρό ἀπόσπασμα: «Νήστεις, ἀπέριττοι, περιδεεῖς / Ἐν μέσῳ θορύβου καί λαχτάρας πολλῆς, / Ἄλλοι σφυρίζουν τή Ριρίκα καί ἄλλοι γονυκλινεῖς. / Οἱ δώδεκα: / Τίς θέλει μᾶς σώσει ἀπ’ τήν καταστροφή;».2 Οὔτε λίγο οὔτε πολύ εἰκονίζει τούς Δώδεκα ὡς τούς νέους Ἀποστόλους πού θά μᾶς βοηθήσουν νά λατρέψουμε ὄχι τά ξένα εἴδωλα, ἀλλά τή γενιά τοῦ ’30 καί τούς γόνους της. Ἡ σύνταξη τῆς ἐφημερίδας δέν γνωρίζει ποιός κρύβεται πίσω ἀπό τό ψευδώνυμο καί παρακαλεῖ τόν «Δέκατο Τρίτο» νά περάσει ἀπό τά γραφεῖα τῆς ἐφημερίδας. Ἐκεῖνος ἀσφαλῶς κωφεύει. Στό 71ο φύλλο, στίς 17 Ἰουνίου 1951, δημοσιεύεται, μέ τό ἴδιο ψευδώνυμο, χρονογράφημα μέ τίτλο «Οἱ παπαγάλοι». Εἶναι προφανές ὅτι αὐτός ὁ «Δέκατος Τρίτος» ἐπιδιώκει νά διασαλεύσει τήν τάξη τῶν «12» μέ ἀλλεπάλληλα προσωπεῖα-φαντάσματα, ἀνεβάζοντας, εἰ δυνατόν, ὣς τόν ἀπειροστό τόν ἀριθμό τῶν οὐρανίων ἀθλοθετῶν. Μεταφέρω ἐνδεικτικά ἀποσπάσματα: «Μέ διασκεδάζουν αὐτές οἱ Δονκιχωτικές κινήσεις τοῦ πνεύματος, αὐτά τά ἀμυντικά ἔργα ἐναντίον παντός ἐπιβουλευομένου, τά ξίφη, οἱ πόζες, οἱ ἀφορισμοί […]. Δέν ὑπάρχει χῶρος στή λογοτεχνία μας παρά μόνο γιά ἕναν νέον Θερβάντες. Πρόκειται γιά μιά ἐποχή πού περιμένει τούς βαρβάρους. Ἂς μέ συγχωρήσουν οἱ βάρβαροι. Δέν θέλω νά τούς θίξω. Ὅλοι τούς περιμένουμε […]. Δέν ἐλπίζω σέ καμμιά Νεοελληνική ἀναγέννηση. Ἀτενίζω μειδιώντας καί τήν πιό ἐμπνευσμένη προσπάθεια. Δέν μοῦ μένει λοιπόν παρά νά διασκεδάζω μέ τά ἤθη μας […]. Νά μήν τά θέλουμε ὅλα δικά μας. Οὔτε οἱ 12 οὔτε οἱ 32 οὔτε οἱ 100 οὔτε οἱ 1000 διανοούμενοι ὅλου τοῦ κόσμου εὐθύνονται γιατί ὁ τροχός τοῦ ἀνθρώπινου πεπρωμένου γυρίζει ἔτσι καί δέν γυρίζει ἀλλιῶς. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀ ν ή κ ο υ ν. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀ κ ο λ ο υ θ ο ῦ ν. Ἀκολουθοῦν τή μεγαλόπρεπη πομπή τοῦ σύγχρονου κόσμου, φορτωμένοι πάνω σέ ἑτοιμόρροπα κάρα καί μασώντας σανό χάριν παιδιᾶς». Μία ἑβδομάδα ἀργότερα, στίς 24 Ἰουνίου 1951, ἐμφανίζεται «Καί πάλι ὁ Δέκατος Τρίτος» εὐχαριστῶν γιά τήν φιλοξενία τῶν «Παπαγάλων» καί μέ τίς διευκρινίσεις –ἐν εἴδει σχεδίου αὐτοβιογραφίας– ὅτι γράφει ἐν ἀγνοίᾳ τῆς συζύγου του, ἡ ὁποία τυγχάνει αὐστηρῶν ἀρχῶν· ὅτι ἔχει ἀποστείλει στόν κ. Χουρμούζιο τή μελέτη του «Βοτανολογία καί πολιτική»· ὅτι ἀκολούθησε καί ἄλλη μελέτη γιά τόν βίο τοῦ Ἁγίου Γερασίμου· ὅτι ὁ κ. Χουρμούζιος τόν παρέπεμψε στόν Ἅγιον Λαυρέντιον, τοῦ ὁποίου τά ἔμπλαστρα θεραπεύουν τίς ἀδυναμίες τῶν λογοτεχνῶν. Στό ἴδιο κλίμα καί ἡ ἐπιστολή τῆς 15ης Ἰουλίου (1951), ὅπου ἐμπλέκονται τό μπουζούκι τοῦ Τσιτσάνη καί ἡ μπαγκέτα τοῦ Μητρόπουλου.
Ἀκολουθεῖ στίς 5 Αὐγούστου, ἀρ. φύλλου 78, τό «Homo In Sapiens», δηλαδή «Ὁ κουτός ἄνθρωπος», μέ τήν ὑπογραφή «Ἀντι-14ος», ὅπου καί ἐδῶ ὁ Σκαρίμπας ἀναγνωρίζεται μόνο ἀπό τήν πένα του. Οἶστρος γραφῆς ἑνός ὑποχόνδριου ἀσθενοῦς, στόν ὁποῖο οἱ γιατροί ἔχουν ἀπαγορεύσει τό «δακρυόεν γελᾶν», ἐπειδή πάσχει ἀπό «στένωσιν τῶν δακρυοαγωγῶν πόρων του». Γι’ αὐτό μᾶς διαβεβαιοῖ ἐν ἀπολύτῳ σοβαρότητι ὅτι ἔχει διαβάσει στά ἀραμαϊκά τόν Γιούγκερμαν τοῦ Καραγάτση, ὅτι ἡ Αἰολική γῆ τοῦ Βενέζη ἔχει μεταφραστεῖ ἀκόμη καί στά φινλανδικά, «γιά νά σχηματίσει ὁ Ἕλληνας ἀναγνώστης καλύτερη γνώμη γιά τήν ὑποδοχή τοῦ μυθιστορήματος». Στό στόχαστρο βρίσκονται ἀκόμη ὁ Σωτήρης Σκίπης, ὁ Πέτρος Χάρης, τό ἀκαδημαϊκό κατεστημένο, ἀλλά καί οἱ μοντερνίζοντες ὑπερρεαλιστές, οἱ λεττριστές. Ὁ συντάκτης σκαρώνει, παραδειγματικά, στίχους «ὑψηλῆς» ποίησης, ὅπως: «Ἄνοιγε –γιά νά μπαίνεις– τήν πόρτα / γιατί ἀλλοιῶς / πῶς θά μπεῖς; / […] / Προπάντων τσάκισε στά δυό / ἕνα στουπόχαρτο / γιά νά θυμηθεῖς νά διψάσεις». Ἔμφρων ἤ ἄφρων ὁ ἄνθρωπος; Τό δημοσίευμα ἔχει ἐνδιαφέρουσα συνέχεια. Στό ἑπόμενο φύλλο, στίς 12 Αὐγούστου, καί σέ ἐπίδειξη σχιζοφρενικῆς συμπεριφορᾶς, μέ ἐπιστολή του, ὡς Γιάννης Σκαρίμπας πλέον, ὁ συγγραφέας κατηγορεῖ τόν ἑτερώνυμό του, τόν «Ἀντι-14ο», ἐπί λογοκλοπίᾳ, ἐπειδή, ὅπως ἰσχυρίζεται, ἔχει μεταφέρει ἐπί λέξει, ἐκτός τῶν ἄλλων, ἀποσπάσματα ἀπό τό Θεῖο Τραγί καί τόν Μαριάμπα. Στό τέλος συγκατανεύει καί τόν συγχωρεῖ. Εἶναι κι ἐκεῖνος ἕνας «ἐκ τρίτου μαστοῦ ὁμογάλακτός <του>».
Αὐτά τά ψευδο-δοκιμιακά δημοσιεύματα θυμίζουν ἀνάλογα παιγνίδια τοῦ Μπόρχες, ὅπου ὁ συγγραφέας μέμφεται ἑαυτόν δημοσίως καί ψευδωνυμικῶς ὡς λογοκλόπο τοῦ ἄλλου του Ἐγώ, καί διασαλεύουν ἐπικίνδυνα τά ἤδη ἀσαφῆ ὅρια τῆς λογοτεχνίας ταυτίζοντάς την μέ τήν φάρσα, ἤ ἀποδεσμεύουν τόν συγγραφέα, τόν ὑπόλογο τῆς γραφῆς, ἀπό τό ἴδιο του τό κείμενο, προαναγγέλλοντας, ἄγνωστο τί, τόν θάνατό του ἤ τό τέλος τῆς ἀπάτης τῆς γραφῆς. Ἀκόμη καί σέ ἕνα πολιτικό, κομματικό ἔντυπο, ὁ Σκαρίμπας δέν παραιτεῖται ἀπό τό λογοτεχνικό παιγνίδι, τήν οὐσία τῆς πολιτικῆς του, συγγραφικῆς ταυτότητας. Μετά τό τέλος τῶν ὁραμάτων, τό τέλος τῆς πολιτικῆς οὐτοπίας, καί τήν ἐξαγγελία τοῦ φαιδροῦ ὁράματος τῆς Ἄλκη Θρύλου, τῆς κυρίας Ἑλένης Οὐράνη, ὁ Σκαρίμπας ἑστιάζει σέ αὐτό ἀκριβῶς τό κοινωνικό ὀξύμωρο ὅλα τά δημοσιεύματά του στόν Δημοκρατικό Τύπο. Ἡ ἐπιστολική του διαμαρτυρία δημοσιεύεται σέ ἕνα ἀπό τά τελευταῖα φύλλα τῆς ἐφημερίδας, στίς 12 Αὐγούστου 1951.
Στόν χῶρο τῆς λογοτεχνίας, ὡστόσο, ἡ ἐφημερίδα δέν εἶναι γνωστή γιά τή συνεργασία της μέ τόν Γιάννη Σκαρίμπα, ἀλλά γιά τή δημοσίευση ἐκεῖ τῆς πασίγνωστης σήμερα «Διαθήκης» τοῦ Μιχάλη Κατσαροῦ (ἀρ. φ. 33, 1η Ὀκτωβρίου 1950), ἀγρίως ψαλιδισμένης ἀπό δογματικό συνεργάτη της, καί τοῦ περίφημου «Ὑστερόγραφου» πού ἀκολούθησε, στό ἑπόμενο φύλλο, στίς 8 Ὀκτωβρίου. Ἡ ἱστορία εἶναι γνωστή καί δέν χρειάζεται κανένα σχόλιο. Προτείνω ἁπλῶς νά διαβαστοῦν τά δημοσιεύματα τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα στόν Δ.Τ. ὡς «διαθήκη» ἑνός χωρίς ἐπιγόνους ἀκτήμονος τῆς λογοτεχνίας μας.3
Εἶναι ἡ πρώτη φορά, ἐξ ὅσων γνωρίζουμε, πού ὁ Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984) ἀρθρογραφεῖ, σταθερά παρών, σέ ἀθηναϊκή πολιτική ἐφημερίδα μέ χρονογραφήματα, κριτικά σημειώματα ἐν εἴδει ἐπιστολῆς, ἤ ἀπαντώντας σέ δημοσιογραφική ἔρευνα μαζί μέ ἄλλες προσωπικότητες ἀπό τόν χῶρο τῶν Γραμμάτων.1 Τό ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι στόν βραχύ βίο τῆς ἐφημερίδας, ἀπό τίς 28 Φεβρουαρίου 1950 μέχρι τίς 8 Σεπτεμβρίου 1951, ἡ παρουσία του εἶναι σταθερή, ὄχι μόνο μέ ἐπιστολές πού στέλνει στά γραφεῖα της, στήν ὁδό Φραγκίσκου Ροῦζβελτ 64, ὅπως εἶχε γιά ἕνα διάστημα μετονομαστεῖ ἡ ὁδός Ἀκαδημίας στήν Ἀθήνα, ἀλλά καί μέ ἀνακοινώσεις στίς «Φιλολογικές ἐπιφυλλίδες» τῆς ἐφημερίδας γιά κυκλοφορίες ἔργων τόσο τοῦ Σκαρίμπα ὅσο καί τῆς ἀδελφῆς του, ποιήτριας Καλλιόπης Σκαρίμπα.
Ὁ Δημοκρατικός Τύπος (Δ.Τ.) ὑπῆρξε γιά ἕνα διάστημα τό ἐπίσημο ἑβδομαδιαῖο, κυριακάτικο δημοσιογραφικό ὄργανο τῶν ἀριστερῶν πολιτικῶν δυνάμεων, δεδομένου ὅτι ἡ κυκλοφορία τοῦ Ριζοσπάστη, ἐπίσημου ὀργάνου τοῦ Κ.Κ.Ε. ἀπό τό 1921, εἶχε ἀνασταλεῖ στίς 17 Ὀκτωβρίου 1947. Θά κυκλοφορήσει 27 χρόνια ἀργότερα, στίς 25 Σεπτεμβρίου 1974. Στίς βουλευτικές ἐκλογές τῆς 5ης Μαρτίου 1950 ἡ Ἀριστερά ἐμφανίζεται, μέ τήν ὑποστήριξη τοῦ παράνομου μηχανισμοῦ τοῦ ΚΚΕ ὑπό τόν Νίκο Πλουμπίδη, μέ τό σχῆμα τῆς Δημοκρατικῆς Παράταξης πού ἱδρύθηκε ἐκεῖνον τόν χρόνο μέ πρωτεργάτες τούς Ἰωάννη Σοφιανόπουλο, Ἀλέξανδρο Σβῶλο καί Νίκο Γρηγοριάδη. Ὁ Δ.Τ. εἶναι τό πολιτικό, κομματικό δημοσιογραφικό ὄργανο τῆς Δημοκρατικῆς Παράταξης. Διευθυντής του ὁ πολιτευόμενος μέ τό πολιτικό αὐτό σχῆμα Νικόλαος Ρίτσης. Στό 3ο φύλλο, μέ ἐπιστολή του, σταλμένη στήν ἐφημερίδα ἀπό τήν πόλη Ἀντίμπ τῆς Γαλλίας στίς 14 Φεβρουαρίου 1950, ὁ Νίκος Καζαντζάκης δηλώνει τήν ὑποστήριξη καί πρόθυμη συστράτευσή του μέ τήν παράταξη. Ὁ Ἰωάννης Σοφιανόπουλος, ἀρχηγός τῆς παράταξης, γεννημένος τό 1887, εἶχε λάβει μέρος, μαζί μέ τούς Πέτρο Ροῦσο (Κ.Κ.Ε.), Στέφανο Σαράφη (Ε.Λ.Α.Σ.), Μιλτιάδη Πορφυρογέννη (Ε.Α.Μ.), Γεώργιο Καρτάλη (Ε.Κ.Κ.Α.) κ.ἄ., στό Συνέδριο τοῦ Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944), ἐκπροσωπώντας τήν Ἕνωση Ἀριστερῶν, καί εἶχε προεδρεύσει στό Συνέδριο τῆς Βάρκιζας πού ὁδήγησε στή γνωστή Συμφωνία τῆς Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945). Στίς βουλευτικές ἐκλογές τοῦ 1950 (5 Μαρτίου) ἡ Δημοκρατική Παράταξη συγκέντρωσε τό 10% περίπου τῶν ψήφων καί ἀπέσπασε 18 ἕδρες. Ὁ ξαφνικός θάνατος τοῦ Σοφιανόπουλου, στίς 27 Ἰουλίου 1951, ὁδήγησε στόν μετασχηματισμό τῆς παράταξης σέ Ἑνιαία Δημοκρατική Ἀριστερά (Ε.Δ.Α.) μέ μέλη τῆς διοικούσας ἐπιτροπῆς τόν Γ. Πασαλίδη, τόν Μ. Κύρκο κ.ἄ. Στίς ἐκλογές πού διεξήχθησαν ἀμέσως μετά, στίς 9 Σεπτεμβρίου 1951, ἡ Ε.Δ.Α. κέρδισε τό 11% περίπου τῶν ψήφων (10 ἕδρες).
Τό μαχητικό, ἐριστικό ὕφος τοῦ Σκαρίμπα ἐναρμονίζεται πλήρως μέ τό ἀγωνιστικό, καταγγελτικό πνεῦμα τῆς ἐφημερίδας πού θεματικά κινεῖται ἐν πολλοῖς στόν χῶρο τοῦ Ριζοσπάστη: μόνιμες στῆλες γιά τούς πολιτικούς ἐξόριστους, τίς δίκες τῶν ἀγωνιστῶν τῆς Ἀντίστασης, τήν ἐγκατάλειψη τῶν φυματικῶν τῆς «Σωτηρίας», τούς ἀπεργιακούς ἀγῶνες, τίς φυλακές ἀνηλίκων… Στήν καμπάνια, ὅπως ἀποκαλεῖται, κατά τοῦ ἀναμορφωτηρίου τῆς Μακρονήσου, τοῦ «Ντάχαου» τῆς Ἑλλάδας, μέ τήν ὁποία ἐγκαινιάζει τήν παρουσία του ὁ Δ.Τ., τόν Μάρτιο τοῦ 1950, καλοῦνται νά ἐκφράσουν τή γνώμη τους, δηλαδή νά καταγγείλουν καί νά διαμαρτυρηθοῦν, προσωπικότητες τῆς πολιτικῆς καί τῶν Γραμμάτων ὅπως οἱ Ἀλέξανδρος Σβῶλος, Μάρκος Αὐγέρης, Κώστας Βάρναλης, Παναγῆς Λεκατσᾶς, Λέων Κουκούλας, Γιῶργος Βαλέτας, Θρασύβουλος Σταύρου. Στό 18ο φύλλο (28 Μαΐου 1950) φιλοξενεῖται πλάι σ’ αὐτήν τοῦ Ἀσημάκη Πανσέληνου, καί ἡ γνώμη τοῦ Σκαρίμπα, ὁ ὁποῖος γράφει, μεταξύ ἄλλων: «Ὅ,τι μπορεῖ νἆναι στή ζωϊκή ἱεραρχία τό τέρας, εἶναι ἡ Μακρόνησος γιά τόν πολιτισμό τοῦτ’ τοῦ κράτους […]. Καί μόνον ἄνθρωποι ἀνευλαβεῖς καί κακόπιστοι –προσήλυτοι καί ὁμολογηταί κάθε τύφλας– μπόρεσαν νά τῆς πλέξουν κι’ ἐγκώμια!».
Ἡ μόλις τετρασέλιδη, καί περιστασιακά ἑξασέλιδη, ἐφημερίδα, διαθέτει μία ὁλόκληρη σελίδα γιά λογοτεχνικά καί εὐρύτερα πνευματικά ζητήματα, τήν ἐγχώρια καί ξένη λογοτεχνία (Λόρκα, Χικμέτ, Τσβάιχ, Μπαλζάκ, Μαγιακόφσκι, Τολστόι), στήλη λογοτεχνικῆς κριτικῆς πού μοιράζονται κυρίως οἱ Ἀλέξανδρος Ἀργυρίου καί Νικηφόρος Βρεττάκος, στῆλες γιά τό θέατρο, τόν κινηματογράφο καί τή διεθνῆ πνευματική κίνηση. Ἐδῶ βρίσκουν φιλόξενη στέγη ὁ Μενέλαος Λουντέμης (μέ ἄγνωστα μέχρι σήμερα ποιήματα), ὁ Μιχάλης Κατσαρός (καί ὡς κριτικός ποίησης), ἡ Ζωή Καρέλλη, ὁ Σωτήρης Πατατζῆς, ὁ Δ. Παπαδίτσας, ἐνῶ γίνονται ἐκκλήσεις γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Μανόλη Γλέζου, τήν ἀποφυλάκιση τοῦ Φώτη Ἀγγουλέ καί τοῦ Γιάννη Ρίτσου πού ἀντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα ὑγείας. Ὑμνοῦνται ὁ Σικελιανός, ὁ Καβάφης, ὁ Καζαντζάκης.
Εἶναι οἱ ὁμότεχνοι ὅσο καί ἑτερόκλητοι συγκάτοικοι τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα, ὁ ὁποῖος ἐγκαινιάζει τή συνεργασία του στό 27ο φύλλο, στίς 20 Αὐγούστου 1950, μέ τό χρονογράφημα «Τά οὐδετερόνια»: εἰρωνική ὑποδοχή τῆς νεοσύστατης, μέ πρωτοβουλία τοῦ ζεύγους Οὐράνη, «Ὁμάδας τῶν 12», γιά τήν ἐτήσια ἀπονομή λογοτεχνικοῦ βραβείου, οἱ ὁποῖοι, κατά τόν Σκαρίμπα, περί ἄλλα τυρβάζουν: «Μά – νά ἐκεῖ – δώδεκα. Ὀνόματα καμαρωτά “φίρμες” ὅλοι. Καί – νά – θά μιλήσουν! Ἔχουν –λέει– αὐτοί νά ποῦν κατιτίς, θά πάρουν –λέει– αὐτοί θέση καί λόγο. Τύχῃ ἀγαθῇ!.. Κι’ ἔχουμε τόσα ζητήματα φλέγοντα, καί κάνα-δυό πρῶτα ἀπ’ ὅλα: Ἕνα μέρος ἀπ’ τούς ἀνθρώπους τοῦ πνεύματος –ἴσως τό πιό διαλεχτό– βρίσκεται στή Μακρόνησο ἀκόμα…». Οὐδετερόνια εἶναι οἱ τηροῦντες –δῆθεν– οὐδετερότητα, οἱ καιροσκόποι τῆς λογοτεχνικῆς ἀγορᾶς καί οἱ ἐπιτήδειοι τῶν λεπτῶν ἰσορροπιῶν. Στό ὑπ’ ἀρ. 70 φύλλο τῆς 10ης Ἰουνίου 1951 διαβάζουμε ποίημα κατά βάσιν «ἐλευθεροστιχίτικο» τοῦ Σκαρίμπα, ὑπογράφοντος ὡς «Ὁ Δέκατος Τρίτος», μέ τίτλο «Οἱ Δώδεκα». Μικρό ἀπόσπασμα: «Νήστεις, ἀπέριττοι, περιδεεῖς / Ἐν μέσῳ θορύβου καί λαχτάρας πολλῆς, / Ἄλλοι σφυρίζουν τή Ριρίκα καί ἄλλοι γονυκλινεῖς. / Οἱ δώδεκα: / Τίς θέλει μᾶς σώσει ἀπ’ τήν καταστροφή;».2 Οὔτε λίγο οὔτε πολύ εἰκονίζει τούς Δώδεκα ὡς τούς νέους Ἀποστόλους πού θά μᾶς βοηθήσουν νά λατρέψουμε ὄχι τά ξένα εἴδωλα, ἀλλά τή γενιά τοῦ ’30 καί τούς γόνους της. Ἡ σύνταξη τῆς ἐφημερίδας δέν γνωρίζει ποιός κρύβεται πίσω ἀπό τό ψευδώνυμο καί παρακαλεῖ τόν «Δέκατο Τρίτο» νά περάσει ἀπό τά γραφεῖα τῆς ἐφημερίδας. Ἐκεῖνος ἀσφαλῶς κωφεύει. Στό 71ο φύλλο, στίς 17 Ἰουνίου 1951, δημοσιεύεται, μέ τό ἴδιο ψευδώνυμο, χρονογράφημα μέ τίτλο «Οἱ παπαγάλοι». Εἶναι προφανές ὅτι αὐτός ὁ «Δέκατος Τρίτος» ἐπιδιώκει νά διασαλεύσει τήν τάξη τῶν «12» μέ ἀλλεπάλληλα προσωπεῖα-φαντάσματα, ἀνεβάζοντας, εἰ δυνατόν, ὣς τόν ἀπειροστό τόν ἀριθμό τῶν οὐρανίων ἀθλοθετῶν. Μεταφέρω ἐνδεικτικά ἀποσπάσματα: «Μέ διασκεδάζουν αὐτές οἱ Δονκιχωτικές κινήσεις τοῦ πνεύματος, αὐτά τά ἀμυντικά ἔργα ἐναντίον παντός ἐπιβουλευομένου, τά ξίφη, οἱ πόζες, οἱ ἀφορισμοί […]. Δέν ὑπάρχει χῶρος στή λογοτεχνία μας παρά μόνο γιά ἕναν νέον Θερβάντες. Πρόκειται γιά μιά ἐποχή πού περιμένει τούς βαρβάρους. Ἂς μέ συγχωρήσουν οἱ βάρβαροι. Δέν θέλω νά τούς θίξω. Ὅλοι τούς περιμένουμε […]. Δέν ἐλπίζω σέ καμμιά Νεοελληνική ἀναγέννηση. Ἀτενίζω μειδιώντας καί τήν πιό ἐμπνευσμένη προσπάθεια. Δέν μοῦ μένει λοιπόν παρά νά διασκεδάζω μέ τά ἤθη μας […]. Νά μήν τά θέλουμε ὅλα δικά μας. Οὔτε οἱ 12 οὔτε οἱ 32 οὔτε οἱ 100 οὔτε οἱ 1000 διανοούμενοι ὅλου τοῦ κόσμου εὐθύνονται γιατί ὁ τροχός τοῦ ἀνθρώπινου πεπρωμένου γυρίζει ἔτσι καί δέν γυρίζει ἀλλιῶς. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀ ν ή κ ο υ ν. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀ κ ο λ ο υ θ ο ῦ ν. Ἀκολουθοῦν τή μεγαλόπρεπη πομπή τοῦ σύγχρονου κόσμου, φορτωμένοι πάνω σέ ἑτοιμόρροπα κάρα καί μασώντας σανό χάριν παιδιᾶς». Μία ἑβδομάδα ἀργότερα, στίς 24 Ἰουνίου 1951, ἐμφανίζεται «Καί πάλι ὁ Δέκατος Τρίτος» εὐχαριστῶν γιά τήν φιλοξενία τῶν «Παπαγάλων» καί μέ τίς διευκρινίσεις –ἐν εἴδει σχεδίου αὐτοβιογραφίας– ὅτι γράφει ἐν ἀγνοίᾳ τῆς συζύγου του, ἡ ὁποία τυγχάνει αὐστηρῶν ἀρχῶν· ὅτι ἔχει ἀποστείλει στόν κ. Χουρμούζιο τή μελέτη του «Βοτανολογία καί πολιτική»· ὅτι ἀκολούθησε καί ἄλλη μελέτη γιά τόν βίο τοῦ Ἁγίου Γερασίμου· ὅτι ὁ κ. Χουρμούζιος τόν παρέπεμψε στόν Ἅγιον Λαυρέντιον, τοῦ ὁποίου τά ἔμπλαστρα θεραπεύουν τίς ἀδυναμίες τῶν λογοτεχνῶν. Στό ἴδιο κλίμα καί ἡ ἐπιστολή τῆς 15ης Ἰουλίου (1951), ὅπου ἐμπλέκονται τό μπουζούκι τοῦ Τσιτσάνη καί ἡ μπαγκέτα τοῦ Μητρόπουλου.
Ἀκολουθεῖ στίς 5 Αὐγούστου, ἀρ. φύλλου 78, τό «Homo In Sapiens», δηλαδή «Ὁ κουτός ἄνθρωπος», μέ τήν ὑπογραφή «Ἀντι-14ος», ὅπου καί ἐδῶ ὁ Σκαρίμπας ἀναγνωρίζεται μόνο ἀπό τήν πένα του. Οἶστρος γραφῆς ἑνός ὑποχόνδριου ἀσθενοῦς, στόν ὁποῖο οἱ γιατροί ἔχουν ἀπαγορεύσει τό «δακρυόεν γελᾶν», ἐπειδή πάσχει ἀπό «στένωσιν τῶν δακρυοαγωγῶν πόρων του». Γι’ αὐτό μᾶς διαβεβαιοῖ ἐν ἀπολύτῳ σοβαρότητι ὅτι ἔχει διαβάσει στά ἀραμαϊκά τόν Γιούγκερμαν τοῦ Καραγάτση, ὅτι ἡ Αἰολική γῆ τοῦ Βενέζη ἔχει μεταφραστεῖ ἀκόμη καί στά φινλανδικά, «γιά νά σχηματίσει ὁ Ἕλληνας ἀναγνώστης καλύτερη γνώμη γιά τήν ὑποδοχή τοῦ μυθιστορήματος». Στό στόχαστρο βρίσκονται ἀκόμη ὁ Σωτήρης Σκίπης, ὁ Πέτρος Χάρης, τό ἀκαδημαϊκό κατεστημένο, ἀλλά καί οἱ μοντερνίζοντες ὑπερρεαλιστές, οἱ λεττριστές. Ὁ συντάκτης σκαρώνει, παραδειγματικά, στίχους «ὑψηλῆς» ποίησης, ὅπως: «Ἄνοιγε –γιά νά μπαίνεις– τήν πόρτα / γιατί ἀλλοιῶς / πῶς θά μπεῖς; / […] / Προπάντων τσάκισε στά δυό / ἕνα στουπόχαρτο / γιά νά θυμηθεῖς νά διψάσεις». Ἔμφρων ἤ ἄφρων ὁ ἄνθρωπος; Τό δημοσίευμα ἔχει ἐνδιαφέρουσα συνέχεια. Στό ἑπόμενο φύλλο, στίς 12 Αὐγούστου, καί σέ ἐπίδειξη σχιζοφρενικῆς συμπεριφορᾶς, μέ ἐπιστολή του, ὡς Γιάννης Σκαρίμπας πλέον, ὁ συγγραφέας κατηγορεῖ τόν ἑτερώνυμό του, τόν «Ἀντι-14ο», ἐπί λογοκλοπίᾳ, ἐπειδή, ὅπως ἰσχυρίζεται, ἔχει μεταφέρει ἐπί λέξει, ἐκτός τῶν ἄλλων, ἀποσπάσματα ἀπό τό Θεῖο Τραγί καί τόν Μαριάμπα. Στό τέλος συγκατανεύει καί τόν συγχωρεῖ. Εἶναι κι ἐκεῖνος ἕνας «ἐκ τρίτου μαστοῦ ὁμογάλακτός <του>».
Αὐτά τά ψευδο-δοκιμιακά δημοσιεύματα θυμίζουν ἀνάλογα παιγνίδια τοῦ Μπόρχες, ὅπου ὁ συγγραφέας μέμφεται ἑαυτόν δημοσίως καί ψευδωνυμικῶς ὡς λογοκλόπο τοῦ ἄλλου του Ἐγώ, καί διασαλεύουν ἐπικίνδυνα τά ἤδη ἀσαφῆ ὅρια τῆς λογοτεχνίας ταυτίζοντάς την μέ τήν φάρσα, ἤ ἀποδεσμεύουν τόν συγγραφέα, τόν ὑπόλογο τῆς γραφῆς, ἀπό τό ἴδιο του τό κείμενο, προαναγγέλλοντας, ἄγνωστο τί, τόν θάνατό του ἤ τό τέλος τῆς ἀπάτης τῆς γραφῆς. Ἀκόμη καί σέ ἕνα πολιτικό, κομματικό ἔντυπο, ὁ Σκαρίμπας δέν παραιτεῖται ἀπό τό λογοτεχνικό παιγνίδι, τήν οὐσία τῆς πολιτικῆς του, συγγραφικῆς ταυτότητας. Μετά τό τέλος τῶν ὁραμάτων, τό τέλος τῆς πολιτικῆς οὐτοπίας, καί τήν ἐξαγγελία τοῦ φαιδροῦ ὁράματος τῆς Ἄλκη Θρύλου, τῆς κυρίας Ἑλένης Οὐράνη, ὁ Σκαρίμπας ἑστιάζει σέ αὐτό ἀκριβῶς τό κοινωνικό ὀξύμωρο ὅλα τά δημοσιεύματά του στόν Δημοκρατικό Τύπο. Ἡ ἐπιστολική του διαμαρτυρία δημοσιεύεται σέ ἕνα ἀπό τά τελευταῖα φύλλα τῆς ἐφημερίδας, στίς 12 Αὐγούστου 1951.
Στόν χῶρο τῆς λογοτεχνίας, ὡστόσο, ἡ ἐφημερίδα δέν εἶναι γνωστή γιά τή συνεργασία της μέ τόν Γιάννη Σκαρίμπα, ἀλλά γιά τή δημοσίευση ἐκεῖ τῆς πασίγνωστης σήμερα «Διαθήκης» τοῦ Μιχάλη Κατσαροῦ (ἀρ. φ. 33, 1η Ὀκτωβρίου 1950), ἀγρίως ψαλιδισμένης ἀπό δογματικό συνεργάτη της, καί τοῦ περίφημου «Ὑστερόγραφου» πού ἀκολούθησε, στό ἑπόμενο φύλλο, στίς 8 Ὀκτωβρίου. Ἡ ἱστορία εἶναι γνωστή καί δέν χρειάζεται κανένα σχόλιο. Προτείνω ἁπλῶς νά διαβαστοῦν τά δημοσιεύματα τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα στόν Δ.Τ. ὡς «διαθήκη» ἑνός χωρίς ἐπιγόνους ἀκτήμονος τῆς λογοτεχνίας μας.3
