ΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΣΤΑΘΟΥΛΙΑ
Το έγγραφο της Ε.Ε. για τη νέα χρηματοδοτική περίοδο για την Ελλάδα, με τον τίτλο "Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο (ΚΣΠ) 2014-2020", στηρίζεται -όπως θεωρητικά όλη η στρατηγική της Ε.Ε. για τη σύγκλιση και τον περιφερειακό σχεδιασμό- στην ισχυρή υπόθεση σύγκλισης, δηλ. ότι η εξασφάλιση από το κράτος των συνθηκών ελεύθερης αγοράς και την εμπέδωση της τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δημιουργία ανταγωνιστικού περιβάλλοντος, στη μείωση των ενδο-περιφερειακών αποκλίσεων και στη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων της κοινοτικής χρηματοδότησης, ανεξάρτητα από τις εσωτερικές συνθήκες, το εισοδηματικό επίπεδο, τους ενδογενείς παράγοντες απορρόφησης και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Άλλωστε, ήταν το 1986 που η Ε.Ε. με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, έθετε τις βάσεις για μια πολιτική συνοχής σχεδιασμένη για να αντισταθμίσει την επιβάρυνση της ενιαίας αγοράς για τις χώρες του Νότου, και όχι για την πραγματική σύγκλιση των περιφερειών, όπως διατεινόταν και διατείνεται η πολιτική της ηγεσία.
Για την περίοδο 1995-2001, υπήρξε η παραδοχή ότι η θετική απόδοση στις ωφελούμενες περιοχές από τα διαρθρωτικά ταμεία για τις 15 χώρες της Ε.Ε. αποτυπωνόταν στη θέση ότι, αν η αλλαγή στην τιμή μεταξύ διαρθρωτικών ταμείων και ΑΕΠ αλλάξει κατά 1%, τότε η ανάπτυξη στο ΑΕΠ θα είναι μεγαλύτερη κατά 0,32%. Υπάρχουν βέβαια άλλες αναλύσεις που αποτυπώνουν μια μικρή ή καθόλου σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη των περιφερειών και τα διαρθρωτικά ταμεία. Σε αυτή την υπόθεση της σύγκλισης, ο ρόλος του κράτους περιορίζεται στην εξασφάλιση των συνθηκών για να αφαιρεθούν οι υφιστάμενες κλαδικές στρεβλώσεις, να ενισχυθεί ο εξωστρεφής ανταγωνιστικός τομέας της οικονομίας, να μειωθούν οι τεχνολογικοί φραγμοί και να δημιουργηθούν συνθήκες ανταγωνισμού για τις περιφέρειες με την ενίσχυση των πλεονεκτημάτων τους και να αξιοποιηθούν οι πολιτικές της δυναμικής των ενδο-περιφερειακών συστημάτων.
Επίσης, σε αυτή την υπόθεση της σύγκλισης, η αξιοποίηση και η ένταση στην πολιτική ανάπτυξης μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων στο τεχνολογικό, το φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, η τοπογραφική θέση και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, το διοικητικό και νομικό περιβάλλον αποτελούν τη βάση της παρεμβατικής πολιτικής του κράτους. Αντιθετικά στη μέχρι τώρα βασική υπόθεση της σύγκλισης, υπάρχει μια νέα σαφής στροφή από τη δυναμική των ενδο-περιφερειακών συστημάτων στη δημιουργία τοπικών συνεργατικών σχημάτων (clusters) με ισχυρό τεχνολογικό και καινοτομικό προσανατολισμό.
Αυτή η νέα “οικονομική γεωγραφία”, που έχει ως στρατηγική την "έξυπνη εξειδίκευση" (smart specialization), βρίσκεται σε ευθυγράμμιση με τη θεωρία που συνδέει τη σταθερότητα της κοινής νομισματικής πολιτικής με την περισσότερο εξειδικευμένη και διαφοροποιημένη βιομηχανική και παραγωγική δομή των περιοχών της Ε.Ε. -διότι έτσι θα απαιτούνταν μικρότερες παρεμβάσεις στον εμπορικό τομέα και θα ήταν πιο ανθεκτικός στα όποια ασυμμετρικά σοκ στη ζήτηση- φαίνεται να κερδίζει έδαφος στη συγκρότηση της νέας οικονομικής περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. Επίσης, διαχρονικά η λογική της διάρθρωσης της περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. υποστηρίζεται από τις θεωρίες που υπογραμμίζουν τη σημασία της "γεωγραφικής θέσης" της χρηματοδότησης, ως κύριας δύναμης που θα καθορίσει την επιλογή για τη "γεωγραφική θέση" των επιχειρήσεων. Με βάση αυτή την προσέγγιση, η μεταφορά χρηματοδότησης σε φτωχές περιοχές θα επηρεάσει το εισόδημα και την εισοδηματική σύγκλιση των περιφερειών. Σ’ αυτή τη θεώρηση υπάρχει ισχυρός αντίλογος από τους θεωρητικούς της μη γραμμικής σύνδεσης της γεωγραφίας και των παραγόντων ανάπτυξης.
Με βάση αυτή τη θέση, λειτουργεί ένας μηχανισμός μιας κυκλικής αιτιώδους συνάφειας, και αν η συγκέντρωση των επιχειρήσεων του πυρήνα (core) είναι αυτοσυντηρούμενη, στη συνέχεια, η βελτίωση της ελκυστικότητας της περιφέρειας με την αύξηση της εγχώριας ζήτησης, μέσω της μεταφοράς χρηματοδότησης, δεν μπορεί να έχει οποιαδήποτε επίπτωση στην επιλογή του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων.
Έτσι, μια μικρή αλλαγή στην ελκυστικότητα της περιοχής-περιφέρειας δεν θα επιφέρει παρά μια μικρή εισροή κέρδους από τη μετεγκατάσταση των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μόνο μια πολύ μεγάλη αλλαγή στην ελκυστικότητα της περιφέρειας θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία για την προσέλκυση οικονομικών δραστηριοτήτων με αυξανόμενες αποδόσεις.
Να σημειώσω ότι αυτή η θέση αποδομεί σημαντικά τη "γεωγραφικότητα" της χρηματοδότησης, πάνω στην οποία στηριζόταν η όλη δομή της πολιτικής συνοχής της Ε.Ε. Η νέα θεώρηση για το χρηματοδοτικό πλαίσιο 2014-2020 του κειμένου της Ε.Ε. φαίνεται ότι κάνει σοβαρές ανατροπές στην “τοπικότητα” των χρηματοδοτήσεων, αφού στη δομή των προγραμμάτων εισάγεται η θεματική οριζόντια κάλυψη της χρηματοδότησης, με την “τοπικότητα” να προσδιορίζεται μόνο για τα συνεργατικά καινοτομικά επιχειρηματικά σχήματα, πολιτική που εντοπίζεται και σε κείμενα του ΣΥΡΙΖΑ.
Όμως, η πολιτική για τον σχεδιασμό των προγραμμάτων της “διαφοροποιημένης περιφερειακής και τομεακής προσέγγισης” του κειμένου της Ε.Ε. δεν αποτελεί τον άξονα ενίσχυσης μια περιφέρειας για να υπάρξει η σοβαρή διαφοροποίηση στους συνολικούς όρους και τους παράγοντες που θα καθιστούσαν τη χρηματοδότηση ικανό μέσο για την διαμόρφωση ενός σημαντικού πλεονεκτήματός της. Ιδιαίτερα δε σε ό,τι αφορά την τεχνολογία και τις υποδομές, η οριζόντια χωροθέτησή τoυς αποτελεί μια βάση για το σύνολο της χώρας, αλλά για να λειτουργήσει ως δυναμικό στοιχείο στη συνολική διαμόρφωση περιφερειακού και τοπικού πλεονεκτήματος θα πρέπει να συνδεθεί με πολύ εξειδικευμένες πολιτικές τεχνολογικής καινοτομίας.
Για παράδειγμα, η μετατροπή του θαλάσσιου νερού σε πόσιμο με χρήση ηλιακής ενέργειας, project που δούλεψε και πέτυχε ευρωπαϊκή ερευνητική ομάδα με leader το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, θα είχε σημαντική θέση στην τεχνολογική καινοτομία στα νησιά, αν συνδυαζόταν με σημαντικό αριθμό συνεργειών, π.χ. αρδευτικά συστήματα, κ.λπ.
Έτσι, η χρήση της τεχνολογικής καινοτομίας χωρίς συνέργειες για την ανάδειξη ενός ολοκληρωμένου πεδίου παρεμβάσεων σε περιφερειακή κλίμακα καθιστά την τεχνολογία μέρος ενός αδύναμου συστήματος παρεμβάσεων στη συνολική αναπτυξιακή ταυτότητα και ως εκ τούτου περιορίζει τα αποτελέσματα της όποιας χρηματοδότησης. Τέλος, για να συνδέσουμε την περίπτωση της τεχνολογίας με τη θεωρία της "έξυπνης εξειδίκευσης", θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δημιουργεί ισχυρή βάση για την απόκλιση των περιφερειών, αφού μια περιφέρεια με ταχύτερη διάχυση και απόδοση των τεχνολογικών υποδομών και του ανοίγματος σε νέες επενδύσεις και η μεγαλύτερη κινητικότητα στους παραγωγικούς παράγοντες θα εμποδίσει τη σύγκλιση άλλων περιφερειών εφόσον θα συγκεντρώσει τους νέους παραγωγικούς πόρους σε βάρος των υπολοίπων. Έτσι, αντιφατικά για άλλη μια φορά η πολιτική της Ε.Ε., ενώ στρατηγικά έρχεται να ενισχύσει την υπόθεση της σύγκλισης, στην πραγματικότητα υποστηρίζει την υπόθεση της απόκλισης, αφού το ίδιο το κείμενο υπογραμμίζει τη 'στήριξη στοχευμένων τομέων με συγκριτικό πλεονέκτημα” και ειδικότερα “που θα αποσκοπεί στη δημιουργία μικρού αριθμού αναπτυξιακών πόλων/πόλεων αριστείας μέσω μιας στοχευμένης ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης”.
Στην Ελλάδα, το μοντέλο της σύγκλισης θα πρέπει να αφορά οριζόντια σχήματα έντασης εργασίας και όχι τις μεθόδους αριστείας για απομονωμένα σχήματα, χωροταξικά ή θεματικά. Η περίπτωση του Μονάχου, ως της περιοχής της Γερμανίας που ηγείται στην υψηλή τεχνολογία και το δίκτυο των μικρομεσαίων που ενεργοποιείται στην περιοχή, δεν πρέπει να απομονώνεται από τον ηγετικό ρόλο της Siemens στην περιοχή και τη σχέση της με μεγάλο αριθμό καινοτόμων τεχνολογικά νεοφυών μικρών επιχειρήσεων. Ένα τέτοιο σχήμα δεν μπορεί να δουλέψει στην Ελλάδα, αφού δεν υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα που θα ένωνε τις περιφερειακές επιχειρήσεις και θα δημιουργούσε υψηλού επιπέδου τοπικές τεχνολογικές συστάδες.
Αυτή η αρκετά περιζήτητη θέση από το '20, του Μάρσαλ, για τον ρόλο των βιομηχανικών περιοχών (industrial districts), φαίνεται να μην λαμβάνει υπόψη τις σοβαρές διαφοροποιήσεις του σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού με κυρίαρχο ρόλο στο χρηματιστηριακό κεφάλαιο. Στο κείμενο της Ε.Ε. η πολιτική αυτή εκφράζεται από τη θέση για "μια στρατηγική ευφυούς εξειδίκευσης [που] θα πρέπει να έχει κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη νέων συνεργατικών σχηματισμών, κόμβων και τομέων καινοτομίας και ανάπτυξης επιχειρήσεων με βάση τα περιφερειακά χαρακτηριστικά και τις ικανότητες".
Μια τέτοια πολιτική όμως αφήνει απ' έξω ένα σοβαρό τμήμα επιχειρήσεων που δεν μπορούν να ανταποκριθούν και βρίσκονται, λόγω έλλειψης πρόσβασης σε χρηματοδοτικά εργαλεία ή λόγω μεγάλης πρόσδεσής τους με τοπικές-μικρής κλίμακας δραστηριότητες, σε αδυναμία σύνδεσης με συνεργατικά σχήματα. Επιπλέον, μετά από πολυετή σοβαρή ύφεση θα απαιτούνταν ειδικές πολιτικές για να μπορέσουν επιχειρήσεις να ενταχθούν στον παραγωγικό ιστό μέσω νέων τεχνολογικών και καινοτομικών πρωτοβουλιών.
Συμπερασματικά, το ερώτημα για τον ΣΥΡΙΖΑ παραμένει: με ποια θεωρία θα πάμε στον νέο περιφερειακό και αναπτυξιακό σχεδιασμό;
Το έγγραφο της Ε.Ε. για τη νέα χρηματοδοτική περίοδο για την Ελλάδα, με τον τίτλο "Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο (ΚΣΠ) 2014-2020", στηρίζεται -όπως θεωρητικά όλη η στρατηγική της Ε.Ε. για τη σύγκλιση και τον περιφερειακό σχεδιασμό- στην ισχυρή υπόθεση σύγκλισης, δηλ. ότι η εξασφάλιση από το κράτος των συνθηκών ελεύθερης αγοράς και την εμπέδωση της τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δημιουργία ανταγωνιστικού περιβάλλοντος, στη μείωση των ενδο-περιφερειακών αποκλίσεων και στη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων της κοινοτικής χρηματοδότησης, ανεξάρτητα από τις εσωτερικές συνθήκες, το εισοδηματικό επίπεδο, τους ενδογενείς παράγοντες απορρόφησης και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Άλλωστε, ήταν το 1986 που η Ε.Ε. με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, έθετε τις βάσεις για μια πολιτική συνοχής σχεδιασμένη για να αντισταθμίσει την επιβάρυνση της ενιαίας αγοράς για τις χώρες του Νότου, και όχι για την πραγματική σύγκλιση των περιφερειών, όπως διατεινόταν και διατείνεται η πολιτική της ηγεσία.
Για την περίοδο 1995-2001, υπήρξε η παραδοχή ότι η θετική απόδοση στις ωφελούμενες περιοχές από τα διαρθρωτικά ταμεία για τις 15 χώρες της Ε.Ε. αποτυπωνόταν στη θέση ότι, αν η αλλαγή στην τιμή μεταξύ διαρθρωτικών ταμείων και ΑΕΠ αλλάξει κατά 1%, τότε η ανάπτυξη στο ΑΕΠ θα είναι μεγαλύτερη κατά 0,32%. Υπάρχουν βέβαια άλλες αναλύσεις που αποτυπώνουν μια μικρή ή καθόλου σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη των περιφερειών και τα διαρθρωτικά ταμεία. Σε αυτή την υπόθεση της σύγκλισης, ο ρόλος του κράτους περιορίζεται στην εξασφάλιση των συνθηκών για να αφαιρεθούν οι υφιστάμενες κλαδικές στρεβλώσεις, να ενισχυθεί ο εξωστρεφής ανταγωνιστικός τομέας της οικονομίας, να μειωθούν οι τεχνολογικοί φραγμοί και να δημιουργηθούν συνθήκες ανταγωνισμού για τις περιφέρειες με την ενίσχυση των πλεονεκτημάτων τους και να αξιοποιηθούν οι πολιτικές της δυναμικής των ενδο-περιφερειακών συστημάτων.
Επίσης, σε αυτή την υπόθεση της σύγκλισης, η αξιοποίηση και η ένταση στην πολιτική ανάπτυξης μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων στο τεχνολογικό, το φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, η τοπογραφική θέση και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, το διοικητικό και νομικό περιβάλλον αποτελούν τη βάση της παρεμβατικής πολιτικής του κράτους. Αντιθετικά στη μέχρι τώρα βασική υπόθεση της σύγκλισης, υπάρχει μια νέα σαφής στροφή από τη δυναμική των ενδο-περιφερειακών συστημάτων στη δημιουργία τοπικών συνεργατικών σχημάτων (clusters) με ισχυρό τεχνολογικό και καινοτομικό προσανατολισμό.
Αυτή η νέα “οικονομική γεωγραφία”, που έχει ως στρατηγική την "έξυπνη εξειδίκευση" (smart specialization), βρίσκεται σε ευθυγράμμιση με τη θεωρία που συνδέει τη σταθερότητα της κοινής νομισματικής πολιτικής με την περισσότερο εξειδικευμένη και διαφοροποιημένη βιομηχανική και παραγωγική δομή των περιοχών της Ε.Ε. -διότι έτσι θα απαιτούνταν μικρότερες παρεμβάσεις στον εμπορικό τομέα και θα ήταν πιο ανθεκτικός στα όποια ασυμμετρικά σοκ στη ζήτηση- φαίνεται να κερδίζει έδαφος στη συγκρότηση της νέας οικονομικής περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. Επίσης, διαχρονικά η λογική της διάρθρωσης της περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. υποστηρίζεται από τις θεωρίες που υπογραμμίζουν τη σημασία της "γεωγραφικής θέσης" της χρηματοδότησης, ως κύριας δύναμης που θα καθορίσει την επιλογή για τη "γεωγραφική θέση" των επιχειρήσεων. Με βάση αυτή την προσέγγιση, η μεταφορά χρηματοδότησης σε φτωχές περιοχές θα επηρεάσει το εισόδημα και την εισοδηματική σύγκλιση των περιφερειών. Σ’ αυτή τη θεώρηση υπάρχει ισχυρός αντίλογος από τους θεωρητικούς της μη γραμμικής σύνδεσης της γεωγραφίας και των παραγόντων ανάπτυξης.
Με βάση αυτή τη θέση, λειτουργεί ένας μηχανισμός μιας κυκλικής αιτιώδους συνάφειας, και αν η συγκέντρωση των επιχειρήσεων του πυρήνα (core) είναι αυτοσυντηρούμενη, στη συνέχεια, η βελτίωση της ελκυστικότητας της περιφέρειας με την αύξηση της εγχώριας ζήτησης, μέσω της μεταφοράς χρηματοδότησης, δεν μπορεί να έχει οποιαδήποτε επίπτωση στην επιλογή του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων.
Έτσι, μια μικρή αλλαγή στην ελκυστικότητα της περιοχής-περιφέρειας δεν θα επιφέρει παρά μια μικρή εισροή κέρδους από τη μετεγκατάσταση των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μόνο μια πολύ μεγάλη αλλαγή στην ελκυστικότητα της περιφέρειας θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία για την προσέλκυση οικονομικών δραστηριοτήτων με αυξανόμενες αποδόσεις.
Να σημειώσω ότι αυτή η θέση αποδομεί σημαντικά τη "γεωγραφικότητα" της χρηματοδότησης, πάνω στην οποία στηριζόταν η όλη δομή της πολιτικής συνοχής της Ε.Ε. Η νέα θεώρηση για το χρηματοδοτικό πλαίσιο 2014-2020 του κειμένου της Ε.Ε. φαίνεται ότι κάνει σοβαρές ανατροπές στην “τοπικότητα” των χρηματοδοτήσεων, αφού στη δομή των προγραμμάτων εισάγεται η θεματική οριζόντια κάλυψη της χρηματοδότησης, με την “τοπικότητα” να προσδιορίζεται μόνο για τα συνεργατικά καινοτομικά επιχειρηματικά σχήματα, πολιτική που εντοπίζεται και σε κείμενα του ΣΥΡΙΖΑ.
Όμως, η πολιτική για τον σχεδιασμό των προγραμμάτων της “διαφοροποιημένης περιφερειακής και τομεακής προσέγγισης” του κειμένου της Ε.Ε. δεν αποτελεί τον άξονα ενίσχυσης μια περιφέρειας για να υπάρξει η σοβαρή διαφοροποίηση στους συνολικούς όρους και τους παράγοντες που θα καθιστούσαν τη χρηματοδότηση ικανό μέσο για την διαμόρφωση ενός σημαντικού πλεονεκτήματός της. Ιδιαίτερα δε σε ό,τι αφορά την τεχνολογία και τις υποδομές, η οριζόντια χωροθέτησή τoυς αποτελεί μια βάση για το σύνολο της χώρας, αλλά για να λειτουργήσει ως δυναμικό στοιχείο στη συνολική διαμόρφωση περιφερειακού και τοπικού πλεονεκτήματος θα πρέπει να συνδεθεί με πολύ εξειδικευμένες πολιτικές τεχνολογικής καινοτομίας.
Για παράδειγμα, η μετατροπή του θαλάσσιου νερού σε πόσιμο με χρήση ηλιακής ενέργειας, project που δούλεψε και πέτυχε ευρωπαϊκή ερευνητική ομάδα με leader το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, θα είχε σημαντική θέση στην τεχνολογική καινοτομία στα νησιά, αν συνδυαζόταν με σημαντικό αριθμό συνεργειών, π.χ. αρδευτικά συστήματα, κ.λπ.
Έτσι, η χρήση της τεχνολογικής καινοτομίας χωρίς συνέργειες για την ανάδειξη ενός ολοκληρωμένου πεδίου παρεμβάσεων σε περιφερειακή κλίμακα καθιστά την τεχνολογία μέρος ενός αδύναμου συστήματος παρεμβάσεων στη συνολική αναπτυξιακή ταυτότητα και ως εκ τούτου περιορίζει τα αποτελέσματα της όποιας χρηματοδότησης. Τέλος, για να συνδέσουμε την περίπτωση της τεχνολογίας με τη θεωρία της "έξυπνης εξειδίκευσης", θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δημιουργεί ισχυρή βάση για την απόκλιση των περιφερειών, αφού μια περιφέρεια με ταχύτερη διάχυση και απόδοση των τεχνολογικών υποδομών και του ανοίγματος σε νέες επενδύσεις και η μεγαλύτερη κινητικότητα στους παραγωγικούς παράγοντες θα εμποδίσει τη σύγκλιση άλλων περιφερειών εφόσον θα συγκεντρώσει τους νέους παραγωγικούς πόρους σε βάρος των υπολοίπων. Έτσι, αντιφατικά για άλλη μια φορά η πολιτική της Ε.Ε., ενώ στρατηγικά έρχεται να ενισχύσει την υπόθεση της σύγκλισης, στην πραγματικότητα υποστηρίζει την υπόθεση της απόκλισης, αφού το ίδιο το κείμενο υπογραμμίζει τη 'στήριξη στοχευμένων τομέων με συγκριτικό πλεονέκτημα” και ειδικότερα “που θα αποσκοπεί στη δημιουργία μικρού αριθμού αναπτυξιακών πόλων/πόλεων αριστείας μέσω μιας στοχευμένης ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης”.
Στην Ελλάδα, το μοντέλο της σύγκλισης θα πρέπει να αφορά οριζόντια σχήματα έντασης εργασίας και όχι τις μεθόδους αριστείας για απομονωμένα σχήματα, χωροταξικά ή θεματικά. Η περίπτωση του Μονάχου, ως της περιοχής της Γερμανίας που ηγείται στην υψηλή τεχνολογία και το δίκτυο των μικρομεσαίων που ενεργοποιείται στην περιοχή, δεν πρέπει να απομονώνεται από τον ηγετικό ρόλο της Siemens στην περιοχή και τη σχέση της με μεγάλο αριθμό καινοτόμων τεχνολογικά νεοφυών μικρών επιχειρήσεων. Ένα τέτοιο σχήμα δεν μπορεί να δουλέψει στην Ελλάδα, αφού δεν υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα που θα ένωνε τις περιφερειακές επιχειρήσεις και θα δημιουργούσε υψηλού επιπέδου τοπικές τεχνολογικές συστάδες.
Αυτή η αρκετά περιζήτητη θέση από το '20, του Μάρσαλ, για τον ρόλο των βιομηχανικών περιοχών (industrial districts), φαίνεται να μην λαμβάνει υπόψη τις σοβαρές διαφοροποιήσεις του σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού με κυρίαρχο ρόλο στο χρηματιστηριακό κεφάλαιο. Στο κείμενο της Ε.Ε. η πολιτική αυτή εκφράζεται από τη θέση για "μια στρατηγική ευφυούς εξειδίκευσης [που] θα πρέπει να έχει κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη νέων συνεργατικών σχηματισμών, κόμβων και τομέων καινοτομίας και ανάπτυξης επιχειρήσεων με βάση τα περιφερειακά χαρακτηριστικά και τις ικανότητες".
Μια τέτοια πολιτική όμως αφήνει απ' έξω ένα σοβαρό τμήμα επιχειρήσεων που δεν μπορούν να ανταποκριθούν και βρίσκονται, λόγω έλλειψης πρόσβασης σε χρηματοδοτικά εργαλεία ή λόγω μεγάλης πρόσδεσής τους με τοπικές-μικρής κλίμακας δραστηριότητες, σε αδυναμία σύνδεσης με συνεργατικά σχήματα. Επιπλέον, μετά από πολυετή σοβαρή ύφεση θα απαιτούνταν ειδικές πολιτικές για να μπορέσουν επιχειρήσεις να ενταχθούν στον παραγωγικό ιστό μέσω νέων τεχνολογικών και καινοτομικών πρωτοβουλιών.
Συμπερασματικά, το ερώτημα για τον ΣΥΡΙΖΑ παραμένει: με ποια θεωρία θα πάμε στον νέο περιφερειακό και αναπτυξιακό σχεδιασμό;
